ناکارآمدی راهبردی تسلیحات روسی برای ایران!

دیپلماسی ایرانی: وحشت یا موازنه وحشت همچنان یک تاکتیک مطلوب و کارآمد بازیگران نظام جهانی است که بازیگران بزرگ جهان بهره بیشتری برده و روابط قدرت‌های بزرگ بر همین موازنه وحشت بنیان شده است. موازنه وحشت میان قدرت‌های بزرگ نیز خود پیامد برتری نظامی و تسلیحاتی آنان مقابل یکدیگر است.

توان نظامی و تسلیحاتی قدرت‌های بزرگ مانند ایالات متحده امریکا، روسیه، چین و ... برجسته‌ترین مؤلفه توازن وحشت و موازنه قدرت بازیگران بزرگ است. جهان آشوبناک کنونی در دهه سوم قرن ۲۱ اگر چه به فناوری‌های هوشمند مانند هوش مصنوعی امید بسته است، اما توان تسلیحاتی و جنگ افزارهای ویرانگر و کارآمد همچنان بنیان برتری و راز بقای بازیگران هستند.

در چنین بستری است که افکار عمومی ایران در چند سال اخیر همزمان با افزایش تهدیدات اسرائیل و سپس با اولین عملیات وعده صادق، تهاجم اسرائیل به ایران، وعده صادق ۲ و پاسخ دوباره اسرائیل به ایران، بر توان نظامی و قدرت جنگ افزارهای ایران تمرکز کرده و در نهایت با تهاجم بزرگ اسرائیل به ایران در خرداد ۱۴۰۴ و جنگ ۱۲ روزه، به شوک یا سکته شدید و فروپاشی احساس امنیت دچار شد!

شوک افکار عمومی ایران از ناتوانی یا ناکارآمدی جنگ‌افزارهای دفاعی یا پدافندی ایران مقابل تهاجم اسرائیل که سکته شدیدی را ایجاد کرده بود، افزون بر احساس ناامنی، حس بیزاری از دولت روسیه و مسکو را نیز در ایران افزایش داد. نفرت و بیزاری فراگیر و شدید شهروندان ایرانی از روسیه بر دو محور استوار بود:

۱- عدم فروش تسلیحات کارآمد و پیشرفته روسی مانند سامانه پدافندیS 400  و جنگنده سوخوی 57 و ... به ایران.
۲- ناکارآمدی تسلیحات روسی موجود در ایران مقابل تهاجم اسرائیل.

اگر چه افکار عمومی، بلکه کارشناسان و تحلیگران ایرانی بیشتر بر عدم فروش تسلیحات پیشرفته روسی به ایران تمرکز داشتند، اما واقعیت مهم این است تسلیحات روسی موجود در ایران مقابل تهاجم اسرائیل ناتوان بودند، شکست خوردند و نابود شدند. ناکارآمدی تسلیحات روسی در ایران را می‌توان شکست فناوری و تسلیحات روسی مقابل فناوری و تسلیحات غربی به‌ویژه امریکایی دانست که از سوی اسرائیل علیه ایران استفاده شدند.

ناکارآمدی تسلیحات ساخت روسیه به‌ویژه سامانه‌های پدافندی و نابودی آنها در جنگ ۱۲ روزه اسرائیل علیه ایران را می‌توان در محورهای زیر به عنوان هشدار راهبردی برای سیاستگذاران دفاعی و امنیتی کشور، کنکاش کرد:

یکم – کارایی تسلیحات امریکایی مقابل تسلیحات روسی: اهمیت جنگ افزارها از پیشینه‌ای به دارازای احساس ناامنی انسان از همان عصر حجر یا دوران غارنشینی و ... برخوردار است که خود شکلگیری صنعت اسلحهٰسازی و بازار تسلیحات را سبب شده است.

صنعت اسلحه سازی و بازار اسلحه که روزگاری با تراش چوب و سنگ‌های تیز شروع شده بود به عصر آهن رسید و در نهایت امروز به عصر موشک‌های ویرانگر اتمی، جنگنده‌های نسل ۶، پهپادها و ... رسیده، همواره رقابت شکار و شکارچی یا قدرت‌های بزرگ و کوچک را شکل داده، فکر و توان انسان را به خدمت گرفته است تا بهترین، کارآمدترین و بلکه ویرانگرترین تسلیحات را برای خود بسازد یا خریداری کند.

چنین پیشینه چند هزار ساله صنعت و بازار سلاح در نهایت در قرن ۲۰ در رقابت دو ابرقدرت مطلق جهان یعنی ایالات متحده امریکا و اتحاد جماهیر شوروی نمایانگر شده است و رقابت تسلیحاتی را شکل داد که تاکنون ادامه دارد. رقابت دو کشور ایالات متحده امریکا و روسیه در طراحی، ساخت و نمایش جنگ افزارهای جدید ویرانگرتر را می‌توان زیربنای برسازی اقتدار دو کشور در جهان دانست که البته با برتری کیفیت تسلیحات امریکایی مقابل برتری کمی و عددی تسلیحات روسی همراه است.

رقابت تسلیحاتی غرب و شرق که در کارآمدی و اثربخشی توان ویرانگری جنگ افزارهای روسی و امریکایی فشرده شده، در سطحی جهانی به گونه‌ای پیش رفته که همه بازیگران به خرید تسلیحات یا دانش ربایی طرح‌های غربی و روسی مجبور شده‌اند. اما در یک سده اخیر و پس از صدها جنگ بزرگ و کوچک در جهان، کارایی و ویرانگری جنگ افزارهای امریکایی بر تسلیحات روسی بر همگان آشکار شده است.

پیشینه تسلیحات روسی در مقابل جنگ افزارهای غربی در تهاجم روسیه به افغانستان، جنگ ایران و عراق، جنگ اعراب و اسرائیل، جنگ‌های پسابهار عربی و ... ناکارآمدی آنها را برجسته و جنگ اوکراین نشان داد که تسلیحات روسی برای خود روسیه در مقابل به دولت کوچک‌تر نیز چندان کارآمد و اثربخش نیستند و پایانی بر افسانه تسلیحات روسی بوده است.(re-russia.net) 

جنگ ایران و عراق، جنگی میان دو نظام تسلیحاتی بود که تسلیحات امریکایی ایران خریداری‌شده در دوران پهلوی به‌خوبی مقابل تسلیحات روسی عراق، مقاومت و به ایران کمک کردند.

 دوم – تسلیحات امریکایی مؤلفه مقاومت ایران مقابل تهاجم عراق: سنجش کارآمدی و اثربخشی واقعی تسلیحات روسی مقابل جنگ افزارهای غربی به‌ویژه ساخت ایالات متحده امریکا، برای کارشناسان نظامی و امنیتی ایران چندان دشوار نیست.

تهاجم شهریور ۱۳۵۹ عراق به ایران و جنگ ۸ ساله عراق علیه ایران را می‌توان یک آزمایشگاه کاربردی واقعی برای سنجش برتری تسلیحات امریکایی بر تسلیحات روسی دانست. میدانی واقعی از کاربرد و تقابل دو فناوری روسی و امریکایی که فناوری تسلیحات روسی در شکلی فراگیر در اختیار عراق و فناوری تسلیحات امریکایی در اندازه محدود در اختیار ایران قرار داشت.

غافلگیری ایران از تهاجم عراق به مرزهای ایران و پیشروی سریع ارتش عراق در خاک ایران که پیامد نابسامانی ساختار نظامی و امنیتی ایران بود، بخشی از توان نظامی و دفاعی ایران در همان روزهای اول تهاجم عراق را نابود کرد. اما به مرور زمان و بازیابی ساختارهای نظامی کشور، ایران توانست به موازنه عملیاتی مقابل عراق دست یابد. موازنه‌ای که پیامد داشتن جنگ افزارهای امریکایی مانند هلیکوپترهای فوق پیشرفته کبری، جنگنده‌های بسیار پیشرفته F 14 و... بود. 

سوم – ناکارآمدی تسلیحات روسی در ایران: پیشینه خرید و استفاده از تسلیحات روسی در ایران در دو قرن اخیر چنان بوده است که در اوج روابط تسلیحاتی ایران و ایالات متحده امریکا در زمان سلطنت محمدرضا شاه پهلوی نیز: «شاه برای دادن هشدار به دولت کارتر و کنگره آمریکا، اواخر نوامبر ۱۹۷۶ قرارداد خرید ۵۰۰ نفربر زرهی، ۵۰۰ تانک و نفربر و مجموعه‌ای موشک‌ها و جنگ‌افزارهای ضدهوایی را با شوروی امضا کرد.»(mehrnews.com) 

با سرنگونی حکومت پهلوی، جنگ ۸ ساله ایران و عراق و سپس فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، ایران به مرور زمان به خریدار تسلیحات روسی و بلکه دانش جنگ افزارهای روسی تبدیل شد. این روند در دو دهه اخیر با گرم شدن روابط سیاسی و تجاری ایران و فزاینده شدن فشار تحریم‌های غرب علیه ایران شدت گرفته و در نهایت با خرید سامانه پدافندی S 300 روسی، استقرار آن در ایران و تلاش برای خرید جنگنده‌های سوخو 35 و سوخو 57 ، سامانهS 400  و... به روند روسی شدن ذخایر تسلیحاتی ایران تفسیر شده است. روندی از بازسازی توان دفاعی و جنگ افزاری ایران که هرگز تکمیل نشده و در همان مرحله خرید اس 300 متوقف شده است!

اگر چه برخی تحلیلگران و کارشناسان نظامی و امنیتی پس از جنگ ‍۱۲ روزه اسرائیل و امریکا علیه ایران، رویکردی انتقادی مقابل سکوت روسیه و تنها گذاشتن ایران از سوی روسیه دارند و از عدم فروش سامانه S 400 و جنگنده‌های نسل ششم سوخو، ایراد گرفتند، اما واقعیت دو سال اخیر نشان داده است که تسلیحات روسی توان مقابله کارآمد با تسلیحات امریکایی اسرائیل را ندارند!

برای تحلیل ناکارآمدی تسلیحات روسی به‌ویژه سامانهS 300  نباید به جنگ ۱۲ روزه بسنده کرد، زیرا ناکارآمدی و آسیب‌پذیری فراگیر این جنگ‌افزار روسی در تهاجم محدودتر و بلکه آزمایشی اسرائیل به ایران در ۵ آبان ۱۴۰۳ و نابودی سه سامانه پدافندی اس 300 بر همگان آشکار شد.

اعتراف صریح آقای سید حمزه صفوی استاد دانشگاه و فرزند سرلشکر یحیی رحیم صفوی که ادعا کرده‌اند: «روسیه یک پدافند S300 در اینجا داشته که حتی یک شلیک موفق هم در این جنگ نداشته است.»(khabaronline.ir)، نشان می‌دهد که سامانه اس 300 هیچ کارآمدی و سودی برای نظام دفاعی و امنیتی ایران نداشته است. همانگونه که شاید دیگر جنگ‌افزارهای روسی نیز مقابل تسلیحات امریکایی و غربی اسرائیل، کارایی چندان مطلوبی نداشته باشند.

هم‌زمان با ناکارآمدی تسلیحات روسی برای ایران و بلکه ناکارایی تسلیحات روسی مقابل اوکراین، منطقه تماشاگر کارایی مطلوب و اثربخش جنگ افزارهای چینی ارتش پاکستان در جنگ علیه هند بود. 

*

روسیه کشور جنگ‌های پیرامونی است که با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی نیز در چچن، گرجستان، اوکراین، سوریه، لیبی و ... به جنگ مشغول بوده و همواره صنعت تسلیحاتی شکوفایی داشته که خریداران جنگ‌افزارهای را روسی فریب داده است. فریب کارآمدی تسلیحات روسی که در جهان کنونی چندان کارآمد نیستند.

ناکارآمدی تسلیحات روسی در راهبرد دفاعی و امنیتی ایران هم‌زمان با کارایی ویرانگر پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین، دو روی یک سکه هستند. یک روی سکه به سود روسیه، پهپادهای شاهد ایرانی هستند که برترین ابزار تهاجمی روسیه در جنگ علیه اوکراین بوده‌اند. روی دیگر سکه نیز ناکارآمدی سامانه اس 300 و دیگر تسلیحات روسی در نظام دفاعی و امنیتی ایران است که ایران برهنه را در تحلیل ژئوپلیتیک برای رقیبان و دشمنان ایران برسازی کرده است!

اکنون که بار دیگر بازسازی و تقویت توان نظامی و جنگ‌افزاری ایران پساتهاجم اسرائیل دستورکار سیاستگذاری راهبردی ایران قرار گرفته است، باید پیشینه ناکارآمدی تسلیحات روسی به‌ویژه سامانه‌های پدافندی آن مقابل جنگ‌افزارهای غربی، بررسی بیشتر شود و ایران از تسلیحات نمایشی و پوشالی روسی، ایمن نگاه داشته شود.

سیاستگذاران ارشد ایرانی به جای تمرکز بر سامانه‌های پدافندی و جنگنده‌های روسی، می‌توانند بر جنگ‌افزارهایی که تولید دیگر قدرت‌های صنعت نظامی هستند تمرکز کنند و خرید تسلیحات ویرانگر و کارآمد غربی و بلکه چینی را سیاست نخستین بازسازی اقتدار راهبردی ایران قرار دهند. داشتن جنگ‌افزارهای پیشرفته روسی زمانی کارآمد است که با دیگر سامانه‌ها و جنگ‌افزارهای پیشرفته غربی یا چینی پوشش داده شوند.

در نهایت به صراحت می‌توان ادعا کرد که پیشینه تسلیحات روسی مانند سیاست خارجی این کشور، هیچ سودی برای ایران نداشته و تنها سرپوشی بوده است بر هدف روسیه برای بهره‌گیری از ایران به عنوان یک کارت بازی مقابل دیگر بازیگران نظام جهانی!

منابع:

 https://re-russia.net/en/review/375
https://farsi.rouhollah.ir/library/sahifeh-imam- khomeini/vol/5/page/67
https://www.mehrnews.com/news/5447108
https://www.khabaronline.ir/news/2113130