چهار سناریو برای فعال شدن مکانیسم ماشه

نویسنده: علی اکبر رضایی

دیپلماسی ایرانی: مکانیسم ماشه (Snapback) به گفتهٔ محمد جواد ظریف توسط یک ایتالیایی بنام فرانچسکو در متن برجام (مواد ۳۶ و ۳۷) گنجانده شد و تیم مذاکره‌کننده ایران نیز بدون اطلاع از آن متن برجام را تأیید کرد. حال سه کشور اروپا انگلیس، فرانسه و آلمان در چارچوب جنگ ترکیبی (حقوقی، اقتصادی و نظامی) علیه ایران، قصد استفاده از این مکانیسم را دارند تا بتوانند یا ایران را به قبول خواسته‌های فراهسته‌ای خود کنند و یا در سناریوهای دیگری فعالسازی مکانیسم ماشه را به مجوزی برای حمله به ایران تبدیل کنند. 

فعالسازی مکانیسم ماشه توسط سه کشور اروپایی و بیانیه زودهنگام گروه G7 در حمایت از فعالسازی مکانیسم ماشه و بازگرداندن تحریم ها علیه ایران، از هماهنگی و اجماع علیه ایران نشان دارد. اجماعی که هدف آن فشار حقوقی به ایران از طریق دیپلماتیک، فشار اقتصادی از طریق بازگشت تحریم‌ها و فشار نظامی از طریق تهدید به حمله از سوی آمریکا، ناتو و رژیم صهیونسیتی علیه ایران است. 

در همین راستا می‌توان هدف غرب از فعالسازی مکانیسم ماشه را در ۴ سناریو از کم‌ریسک تا پرریسک علی‌رغم پیچیدگی و حساسیت موضوع پیش بینی کرد. 

سناریو ۱: فشار صرفاً حقوقی – اقتصادی؛ اقدام اصلی: فعال‌سازی مکانیسم ماشه، بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، هماهنگ‌سازی تحریم‌های ثانویه. اهداف طرف مقابل: مشروعیت‌بخشی بین‌المللی به فشار؛ فرسایش اقتصادی؛ کشاندن ایران به میز مذاکره با امتیاز بیشتر. شاخص‌های هشدار زودهنگام: تصویب/ابلاغ سریع بسته‌های تحریمی جدید اروپا، همسویی زبانی G7، افزایش فشار بر بیمه/کشتیرانی. ریسک برخورد نظامی: پایین. گزینه‌های پاسخ ایران: مدیریت ریسک اقتصادی، دیپلماسی فعال با غیرغرب، کانال‌های تنش‌زدایی محدود. 

سناریو ۲: فشار حقوقی + عملیات پنهان/خرابکاری نقطه‌ای اقدام اصلی: همزمان با تحریم‌ها، افزایش حملات سایبری، خرابکاری صنعتی محدود، عملیات اطلاعاتی برای شکل‌دهی روایت. اهداف: افزایش هزینه داخلی و ارسال سیگنال بازدارندگی بدون عبور از آستانه جنگ. شاخص‌ها: جهش حملات سایبری به زیرساخت انرژی/حمل‌ونقل؛ گزارش‌های غیررسمی از حوادث صنعتی زنجیره‌ای؛ موج هماهنگ رسانه‌ای انگلیسی‌زبان. ریسک برخورد نظامی: متوسط (غیرمستقیم). گزینه‌های پاسخ: ارتقای فوری تاب‌آوری سایبری و صنعتی، افشاگری گزینشیِ منبع حملات برای بازدارندگی اعتباری، حفظ کانال‌های بحران. 

سناریو ۳: فشار حقوقی + حملات محدود دقیق (اغلب با نسبت‌دادن مبهم) اقدام اصلی: ضربات محدود به دارایی‌های خاص در خارج یا پیرامون مرزها (پهپادی/موشکی/هوایی) با هدف «اصلاح رفتار». بازیگران محتمل: رژیم صهیونسیتی با هم‌آهنگی ضمنی آمریکا؛ اروپا نقش حقوقی/روایتی. شاخص‌ها: جابه‌جایی نیرو/هواگرد در پایگاه‌های منطقه‌ای، هشدارهای سفر سفارتخانه‌ها، افزایش پروازهای شناسایی، نشست‌های اضطراری امنیتی. ریسک برخورد نظامی: متوسط رو به بالا، اما کنترل‌شده. گزینه‌های پاسخ: بازدارندگی اندازه‌گیری‌شده و غیرتصعیدی، انتخاب پاسخ غیرکینتیک یا نامتقارن محدود، استفاده از میانجی‌های منطقه‌ای. 

سناریو ۴: درگیری منطقه‌ای چندجبهه‌ای اقدام اصلی: چرخه اقدام – تلافی‌جویانه میان ایران و بازیگران منطقه‌ای/فرامنطقه‌ای؛ احتمال درگیری نیابتی گسترده. شاخص‌ها: تخلیه اتباع، بسته‌شدن مسیرهای هوایی/دریایی، استقرار سامانه‌های پدافندی اضافی، موضع‌گیری صریح فرماندهی مرکزی آمریکا. ریسک برخورد نظامی: بالا. گزینه‌های پاسخ: مدیریت نردبان تنش، تعیین خطوط قرمز شفاف و اعلام‌شده، کانال‌های آتش‌بس، دیپلماسی اضطراری با قدرت‌های بزرگ.