توافق نانوشته روسیه-آمریکا در خصوص سوریه

دیپلماسی ایرانی: سران 8 کشور جهان که در قالب گروه 8 کار می کنند روزهای گذشته را در ایرلند شمالی گذراندند. محلی برای بحث و تبادل نظر در خصوص مسائل اقتصادی که البته امسال چاشنی سیاست آن بسیار بیش از سالهای قبل بود.تعمیق بحران در سوریه و روی کار آمدن رئیس جمهور جدید در ایران که از نسل سیاستمداران قدیمی و معتدل است تبدیل به سوژه اصلی بحث در این نشست شد. ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در حالی رودرروی باراک اوباما همتای امریکایی خود نشست که آسوشییتدپرس در گزارشی از این دیدار نوشت: هنگامی که اوباما در خصوص مواضع امریکا در سوریه سخن می گفت پوتین به زمین خیره شده و چشم در چشم وی نمی شد و همین رویه هنگام سخن گفتن پوتین هم از سوی اوباما تکرار شد. در حالی که امریکایی ها تجهیز مخالفان بشار اسد را مجاز اعلام کرده اند و البته از استفاده دولت بشار اسد از تسلیحات شیمیایی هم سخن می گویند، روس ها اصرار بر حفظ بشار دارند و برگ وتوی خود در شورای امنیت را مقابل هرگونه زیاده خواهی های امریکا و اعراب در سوریه نگاه داشته اند. بسیاری از تحلیل گران سیاسی در جریان برگزاری نشست گروه 8 تاکید کردند که مواضع متفاوت روسیه در قبال بحران در سوریه این کشور را در این دور از گفتگوها منزوی کرده بود. پوتین و اوباما در جریان گفتگوهای خود با خبرنگاران در حاشیه نشست گروه 8 از روی کار آمدن دکتر حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور ایران استقبال کرده اما به زبانی محتاطانه متوسل شدند.با دکتر دکتر بهرام امیراحمدیان، تحلیلگر مسائل بین الملل و روسیه در خصوص بحث های جاری در نشست گروه 8 حول محور سوریه ، موارد اختلاف امریکا و روسیه در خصوص سوریه، احتمال تکرار سناریوی عراق در سوریه و واکنش های مسکو و کاخ سفید به روی کار امدن روحانی در ایران به گفتگو نشستیم:

اجلاس جی هشت به محلی برای دوئل روسیه با سایر اعضا بر سر سوریه تدبیل شد. از اصرار عده ای بر تعیین منطقه پرواز ممنوع بر فراز سوریه تا بحث آزادسازی انتقال تسلیحات آمریکایی به مخالفان بشار اسد سوژه این جلسات بود.تاچه اندازه ماجرای تعیین منطقه پرواز ممنوع جدی است؟ امریکا و روسیه بر سر چه مواردی در سوریه به توافق رسیده اند؟

در این اجلاس بر سر مساله منطقه پرواز ممنوع توافقی حاصل نشده و حتی امریکا هم اعلام کرد که منطقه پرواز ممنوع تاثیری بر بحران سوریه نخواهد داشت. به نظر می رسد که از نظر استراتژیک جنگ در سوریه زمینی است تا هوایی، بنابراین تعیین چنین منطقه ای تاثیری بر مساله سوریه نمی گذارد، به دلیل آنکه هم اکنون ارتش سوریه به نزدیکی حلب رسیده و قصد دارد این منطقه را آزاد کند که این روند نیز با کشتار زیادی روبرو خواهد بود.

اما توافق دو کشور روسیه و امریکا در پشت پرده به این مفهوم است:

 در شرایطی که اپوزسیون شکل نگرفته و در داخل افرادی که مسلح بوده و قدرت نظامی را در دست دارند ارتش آزادی بخش سوریه نیستند و احتمال آنکه سلفی ها و نیروهای افراطی بر سرکار آیند، زیاد است؛ بنابراین دو قدرت جهانی به این نتیجه رسیده اند تا زمانی که جایگزینی مناسب برای بشاراسد تعیین نشده، تطویل بحران بهترین گزینه است. به عبارت روشن تر به نظر می رسد که توافق نانوشته ای میان کاخ سفید و کرملین وجود دارد که بر اساس آن از انتقال تسلیحات به دست افرادی که سلفی و افراطی هستند، خودداری شده و بدین شکل معادله سیاسی در سوریه بر هم نخورد. اگر این جریان ها در آغاز مساله سوریه نقشی نداشتند هم اکنون قدرت گرفته اند. شبیه این سناریو را در مصر هم شاهد بودیم. حمایت قطر و عربستان از این جریان ها آنها را به تهدیدهایی برای منطقه تبدیل کرده است. بر این اساس همانطور که بشار اسد رئیس جمهور سوریه  نیز اعلام کرد تغییرات در این کشور به نفع هیچ کدام از کشورهای منطقه و غرب نخواهد بود.

روسیه در اجلاس جی 8 جایگاهی را برای خود تعریف کرده که بیشتر به آن موقعیت امتیازگیری می بخشد. بنابراین باید منتظر نوعی مصالحه میان غرب و روسیه باشیم که شاید بر اساس آن مسکو  در پرونده سوریه به این کشورها امتیاز دهد. بحث منطقه پرواز ممنوع  از سوی سازمان ملل هم اعلام نشده است چرا که زمانی که چین و روسیه وتوی خود را با آن اعلام می کنند مطرح کردن آن سودی نخواهد داشت. در نتیجه طرفداران طرح این موضوع باید به شکل یکجانبه در مسیر آن گام بردارند که در اینصورت نیز روسیه تهدید به دخالت نظامی در سوریه کرده است.

از ابتدای بحران سوریه تا به امروز موارد اختلاف امریکا و روسیه چه بوده است؟

روسیه به تغییر رژیم در سوریه علاقه مند نیست.روس ها به خوبی می دانند که سالها حاکمیت بعثی ها مانع از شکل گیری احزاب قدرتمند در سوریه شده و در حال حاضر جایگزین مناسبی برای اسد وجود ندارد. به باور روس ها اگر این رژیم سقوط کند  نه تنها حزب قدرتمندی وجود ندارد بلکه اپوزسیون آن نیز از اندیشه ها و جریان های متفاوتی تشکیل شده که شکل گیری دولت وحدت ملی را غیرممکن به نظر می رساند.

خلاصه  اختلاف روسیه و امریکا در این است که سوریه با رفتن رژیم بعث درست نخواهد شد و نمونه بارز و عملی آن حمله امریکا به عراق در سال 2003 است . تبعات جبران ناشدنی حمله امریکا به عراق و بیرون راندن صدام حسین از اریکه قدرت همچنان در عراق قابل لمس است. کشورهای خاورمیانه  ساختارهای چندگانه و متفاوتی  چه از منظر سیاسی و چه دینی داشته و همین مساله  تشکیل دولت ملی در آنها را بسیار سخت می کند. بر همین اساس سرانجام  سوریه بعد از بشار اسد مشخص نیست.  از یک سو امریکا  با تجهیز مخالفان روند بسیار خطرناکی را در سوریه آغاز کرده و توزات قدرت در منطقه را بر هم می زند و از سوی دیگر ماندن بشار اسد در قدرت نیز با مخاطره های خاص خود رو به رو است. در طول این دوسال بیش از 90 هزار نفر کشته شدند، احتمال بمباران شیمیایی مطرح شده و چندین میلیون آواره سوری در کشورهای مختلف پراکنده اند. تمامی این مسائل مشکلاتی است که حتی بشاراسد در پایان بحران هم نمی تواند در این کشور ادامه حکومت دهد، چراکه باید نسبت به ویرانی ها پاسخگو باشد. اگر از منظر این اختلاف های کلیدی میان امریکا و روسیه به داستان نگاه کنیم متوجه می شویم که دستیابی به نقطه ای مشترک میان روسیه و غربی ها در اجلاس جی هشت بسیار بعید است.در حال حاضر تنها نقطه مشترک فکری میان دو طرف خارجی درگیر در سوریه این است که رها شدن پتانسیل موجود در این کشور بدون در نظر گرفتن هدفی برای آن برای کل منطقه خطرناک خواهد بود.

در چند روز منتهی به اجلاس گروه 8 شاهد اتهام زنی امریکا دوشادوش برخی کشورهای اروپایی به دولت بشار اسد در خصوص استفاده از تسلیحات شیمیایی بودیم. تا چه اندازه احتمال تکرار سناریوی عراق 2003 را برای سوریه در سال جاری پررنگ می دانید؟

سوریه ارتش قدرتمندی در خاورمیانه دارد. به  ویژه نیروی زمینی آن به دلیل آنکه پس از اشغال بلندی های جولان توسط اسرائیل دائما خود را تسلیح کرده و هیچ جنگی هم رخ نداده که از انرژی آن بکاهد دارای قدرت فراوانی است.  بنابراین شاید در خاورمیانه پس از عراق که با حمله نیروهای امریکایی دیگر توان سابق را ندارد ؛  هیچ کشوری به قدرت تسلیحاتی سوریه نرسد. در دایره این  پتانسیل  سلاح های شیمیایی هم گنجانده شده   و اگر این سلاح ها به دست گروه های سلفی و افراطی بیفتد می تواند خطر بسیار بزرگی برای کشورهای منطقه و حتی کشورهای اروپایی که همسایه سوریه هستند، محسوب شود. در این صورت متحدان امریکا یعنی همپیمانان وی در ناتو با این تهدید مواجه خواهد شد، تهدیدی که بالقوه وجود دارد و اگر مدیریت نشود ممکن است که بالفعل شود. اخیرا  گزارش هایی منتشر شده که هر دو طرف در سوریه علیه یکدیگ راز سلاح های شیمیایی استفاده کرده اند که این مساله بسیار خطرناک است. این سلاح ها برخلاف سلاح های شیمیایی که نیاز به تکنولوژی و مدیریت خاص دارد، قابل حمل است. نمونه آن را می توان در توکیو مشاهده کرد که در دهه گذشته در آنجا سلاح شیمیایی بکار برده بودند. بنابراین اگر هرکدام از طرفین وارد این چرخه شوند طبیعی است که غرب هم به دلیل آنکه کشتار وسیعی رخ خواهد داد وارد عمل خواهد شد. پیش از این نیز شاهد بودیم که در عراق و حلبچه چه اتفاقاتی رخ داد و در جنگ ایران و عراق از این سلاح ها علیه ایرانی ها استفاده شد که هنوز هم جانبازان جنگی از تبعات آن رنج می برند. به همین سبب با سقوط دولت  اسد و در شرایطی که این تسلیحات به دست افراطی ها بیفتد شعله آتش جنگ سبک و سیاق دیگری به خود خواهد گرفت. این مساله از این منظر اهمیت پیدا می کند که روسیه اعلام کرده دولت بشاراسد از این سلاح ها استفاده نکرده، چراکه کنترل سلاح های سوریه در دست روسیه است و روسیه به این کشور کمک کرده است.

در پایان باید اضافه کرد که حمله مستقیم نظامی امریکا به سوریه برای مقابله با سلاح های شیمیایی باز هم مساله را حل نخواهد کرد به دلیل آنکه بحران در سوریه  بسیار پیچیده تر از آن است که اینگونه حل شود. اگر بشاراسد سیاست درستی اعمال کرده و از همان آغاز این اعتراض ها مطالبات را برآورده می کرد امروز دیگر شاهد این همه پیچیدگی در منطقه و کشور سوریه نبودیم. به نظر می رسد اگر دولت سوریه باردیگر استقرار پیدا کرده و دارای ثبات و امنیت شود شاید چندین دهه برای بازسازی خرابی های موجود باید از بودجه ملی هزینه کند.

 موضوع مهم دیگر که در این اجلاس طرح شد مساله ایران، انتخابات و پرونده هسته ای بوده است که پوتین سخن از استقبال محتاطانه از رئیس جمهوری جدید ایران کرده است. پیش بینی شما از رویکرد روسیه و غرب در قبال دولت جدید ایران چیست؟

انتخاب حسن روحانی بازتاب بسیار گسترده ای در جهان داشته است که به نظر می رسد رویداد مثبتی است. رئیس جمهوری منتخب مردم سیاستمدار برجسته ای است که در مرکز تحقیقات استراتژیک اطلاعات را گردآوری کرده و نقش مهمی در سیاستگذاری ها دارد. در نتیجه بازخورد سیستم در این مرکز بررسی شده و حسن روحانی نیز نقش بسیار مهمی در ریاست آن داشته و به حل مشکلات بسیار علاقه مند است.

طبیعی است که مقامات امریکا نسبت به انتخابات ایران نگاه های متفاوتی داشته باشند اما اکثر آنها این مساله را مثبت ارزیابی کرده اند. طرف مقابل آنها نیز بر این باور است که اگر حقوق حقه ایران را در دستیابی به تکنولوژی صلح آمیز هسته ای به رسمیت بشناسند، پرونده هسته ای ایران در مرحله خوبی قرار خواهد گرفت. همانطور که روحانی نیز در مصاحبه های خود به این مساله اشاره کرد که اگر امریکا نحوه نگرش خود را نسبت به مساله هسته ای ایران تغییر دهد می توان راه حلی برای این مساله پیدا کرد.

در خصوص روسیه نیز باید اشاره کرد که این کشور بارها در سیاست خارجی خود اعلام کرده ایران هیچ گاه در خصوص استفاده از تکنولوژی هسته ای از کنوانسیون های بین الملل تخطی نکرده است. در نتیجه باید منتطر انتخاب حسن روحانی و تیم دیپلماتیک وی باشیم که چه تغییراتی صورت خواهد گرفت و امیدوار باشیم که گشایشی در آن صورت گیرد.

طبیعی است کشورهای عضو 1+5 نیز هرچند در گذشته اعلام کرده اند که انتخاب رئیس جمهور جدید در نوع نگرش ایران به مساله هسته ای سبب تغییر خواهد شد، اما باید منتظر باشیم که رئیس جمهور چه تیم هایی را گرد هم آورد که می توانند با جدیت بیشتری به مساله بپردازند و این موضوع غیرقابل حل نیست چراکه شرایط مناسبی است و افکارعمومی جهان نیز به دولت های خود اعلام خواهند کرد حال که دولت جدید ایران با درایت بیشتری قصد دارد تا در نظام بین الملل نقش ایفا کند و تنش ها را از بین ببرد در مقابل آنها نیز باید در رفتار خود تغییراتی ایجاد کنند. شاید یک بار دیگر حساسیت جایگاه کنونی ایران و اینکه در سند چشم انداز بیست ساله به کدام نقطه خواهیم رسید در برنامه های رئیس جمهور گنجانده شود.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: چهارشنبه 29 خرداد 1392/ باز انتشار: یکشنبه 2 تیر  1392