سفر بایدن و تأثیر آن بر تحولات منطقه‌ای

نویسنده: عیسی محمدحسینی، پژوهشگر حوزه سیاست و امنیت غرب آسیا

دیپلماسی ایرانی: انتخاب مسیر منطقی همیشه راه حل عقلانی دارد که باعث گشایش جامعه می‌شود و ایضاً بر دوام و قوام جامعه تأثیر مستقیم خواهد گذاشت. اما فشار و سختی‌های همه جانبه برون مرزی و درون مرزی، بی‌ثباتی و نارضایتی بیشتر مردم از حکومت را سبب خواهد شد. 

اکنون در زمانه‌ای قرار گرفته‌ایم که به هر دلیلی سیاست خارجی کشور آلت دست سیاست بازان شده است. تحریم، مشکلات اقتصادی و وضعیت بد معیشتی امان مردم را بریده، به طوری که دولت و فعالان بخش اقتصادی به سردرگمی دچار شده‌اند. تأثیر مستقیم مشکلات داخلی بر سیاست خارجی موجب ناامیدی در برون رفت از بن‌بست سیاست خارجی و بست و انقباض داخلی شده و در نتیجه به جای توجیه مردم، با طرح صیانت از عفاف و حجاب و بگیر و ببندها شرایط را همچنان بر مردم سخت‌تر و تنگ‌تر می‌کند و این در حالی است که از آرایش نظامی و اتحادهای سیاسی در اطراف ایران غفلت می‌شود. 

محیط خاورمیانه، محیطی آنارشیک است. جایی که سیاست و امنیت هر لحظه در حال فرو ریختن و بنا شدن است. شکل و شمایل لحظه‌ای در برپایی ائتلاف‌ها و اتحادها تا گسستگی روابط دوستان قدیم، این شرایط را متزلزل‌تر کرده است. 

شکست مذکرات برجامی در قطر انتخاب مسیری جدید را در پیش روی کشور گذاشت. شواهد حاکی بر این است که مذاکرات بی‌نتیجه مانده است. به تحقیق عامل این بی‌تدبیری‌ها، بی‌هنری است از بی‌تخصص‌ها و البته عوامل دیگری هم می‌توان به آن اضافه کرد: اراده عوامل خارجی که در مرتبه بعدی است.    

از جمله اهداف آمریکا در منطقه تشکیل یک خط دفاعی و یک خط آتش مشترک، متشکل از کشورهای عربی منطقه با رژیم صهیونیستی در جهت پیشبرد اهداف کلی آمریکا و حفظ و استحکام فوری‌ترین و ضروری‌ترین هدف آمریکا یعنی رژیم صهیونیستی در مقابل ایران است. 

سفر جو بایدن به منطقه خاورمیانه، دارای اهداف بسیاری از جمله تسهیل روابط عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی در اتحاد ابراهیم، رونمایی از تجهیزات جدید برای تقویب سامانه دفاع هوایی گنبد آهنین رژیم صهیونیستی در مقابله با موشک‌ها و پهپادهای ایران است. 

از نظر تحلیل سیاسی هر چقدر روابط منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران با کشورهای همسایه به سمت یک تنش فزاینده پیش برود احتمال تقویت جبهه عرب - عبری بیشتر خواهد شد. 

در این میان ایران باید متوجه باشد که آشوب‌ها و اعتراضات در داخل مستقیماً سیاست خارجی را تحت تأثیر قرار خواهد داد. برای حفظ استحکام داخلی و تقویت سیاست خارجی، با یک سیاست راه‌گشا و منطقی و ریل‌گذاری در گشایش برجامی و یا هر نوع فرصت تقویت رشد و توسعه اقتصادی در راستای رفاه اجتماعی و بهبود وضعیت معیشتی مردم، می‌تواند شرایط داخلی ایران را تقویت و اعتراضات را قبل از ایجاد بحران کنترل کند و همچنین پشتیبان محکمی برای سیاست خارجی باشد.  

هر چند رژیم صهیونیستی در مخالفت با برجام، بر آتش جنگ و تنش در منطقه علیه ایران می‌افزاید. گروه‌هایی در داخل ایران نیز ناخودآگاه در مخالفت با برجام در مسیر تنش بیشتر تحت خواسته آن رژیم قرار گرفته‌اند. دولت بایدن اما با رویکردی متفاوت و بسیار زیرکانه و محتاطانه گهی بر طبل جنگ و گهی بر طبل دیپلماسی درصدد کنترل اوضاع برآمده است. زیرا که دولت بایدن سیاست خود را بر روسیه و چین متمرکز کرده است و به درستی می‌داند در صورت تشدید تنش و متعاقب آن جنگ، بسیاری از معادلات منطقه‌ای از جمله وضعیت عراق و یمن و عربستان و حتی سوریه به هم می‌ریزد. 

هدف دیگر سفر بایدن، تضمین امنیت انتقال انرژی منطقه است. بدون تردید بایدن به دنبال راهبردی دائمی‌تر برای پیشبرد اهداف خود است. با تاکید بر یک توافق با ایران به دنبال کنترل برنامه هسته‌ای ایران و متعاقب آن جلوگیری از اقدامات چالش برانگیز غیرضرور متحد اصلی خود، رژیم صهیونیستی است که تبعات آن دامن ایالات متحده را نیز خواهد گرفت. 

در این میان ایران نیز درصدد بهبود روابط خود با کشورهای منطقه و همسایگان منطقه‌ای خود برآمده است. تاکنون حدود پنج دور مذاکره با عربستان سعودی برگزار شده است. هر چند که نتیجه چندانی در بر نداشته، اما رهبران دو کشور همواره بر لزوم تقویت و تحکیم روابط تأکید دارند. 

کشورهای منطقه‌ای نیز که با سیاست‌های ایران هراسی به رژیم صهیونیستی نزدیک شده‌اند اما به دلیل موقعیت جغرافیایی‌شان و احتمال آسیب‌های چندجانبه، خواهان یک درگیری نظامی بین ایران با رژیم صهیونیستی نیستند. 

بهره‌برداری ایران از این موقعیت بسته به هنر دیپلماسی ایران است که تا چه میزان می‌تواند جایگاه روابط دوستانه خود با کشورهای منطقه و همسایگان را قوام بخشد، البته این امر به یک دیپلماسی فعال و بسیار قوی با پرهیز از سیاست‌های تحریک‌آمیز نیازمند است تا در صورت شکست قطعی و رکود مذاکرات برجام راه گریزی برای نجات اقتصاد خود بیابد.