دگرگونی نگاه تونسی ها به ایران بعد از جنگ غزه

نویسندگان: مایکل روبینز، ماری کلیر روشه، امانی جمال، سالما الشامی و مارک تسلر Michael Robbins, MaryClare Roche, Amaney A. Jamal, Salma Al-Shami, and Mark Tessler

دیپلماسی ایرانی: در هفته های پیش از حمله حماس و آغاز جنگ غزه و نیز سه هفته ی پس از آن، شرکت پژوهشیِ فراحزبیِ عرب بارومیترز Arab Barometer، یک افکارسنجی سطح ملی در تونس برگزار کرد. تصادفا، نیمی از حدود 2 هزار و پانصد مصاحبه با پاسخگویان تونسی، در سه هفته منتهی به هفتم اکتبر تکمیل شد و بقیه در سه هفته ی پس از آن. در نتیجه، مقایسه این دو گروه از نتایج می تواند نشان دهد – با دقتی غیرمعمول – که تا چه اندازه این حمله و کارزار نظامی اسرائیل در پی آن، دیدگاه اعراب را دگرگون کرده است.

جو بایدن اخیرا هشدار داد که اسرائیل در حال از دست دادن حمایت جهانی بر سر غزه است اما این فقط نوک کوه یخ است. بررسی های ما نشان می دهد که از هفتم اکتبر به این سوی، محبوبیت هر کشوری که رابطه گرمی با اسرائیل دارد، در افکار عمومی تونس با کاهش روبه رو شده است. آمریکا بیشترین سقوط محبوبیت را داشته اما متحدان خاورمیانه ای واشنگتن که در این چند سال روابطشان را با اسرائیل عادی کردند نیز با کاهش محبوبیت روبه رو شده اند. همچنین احساس همراهی با رهبری ایران که، مخالف آتشین اسرائیل است، رو به افزایش گذاشت. سه هفته پس از این حملات، نرخ تایید رهبری ایران، با محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی یا محمد بن زاید، رئیس امارات متحده عربی، یکسان شد یا حتی بالاتر رفت.

البته تونس، یک کشور از منطقه خاورمیانه و شمال آفریقاست؛ منطقه ای که تفاوت های زیادی میان جوامع آن وجود دارد و این افکارسنجی هم نمی تواند به کارشناسان همه چیز را درباره چندوچون فکر و احساس مردم در سراسر این منطقه بگوید. اما تونس در میان کشورهای عربی، نزدیکترین شاخص و معیار است. در افکارسنجی های پیشین عرب بارومیترز، تونسی ها دیدگاه هایی شبیه بیشتر دیگر مردمان کشورهای عربی داشتند. جامعه این کشور نسبت به غرب، روی بازی دارد اما همچنین نسبت به دیگر قدرت های جهانی، همچون چین و روسیه نیز، روی بازی دارد. این کشور از نظر جغرافیایی، از پیامدهای فوری منازعه اسرائیلی – فلسطینی دور است اما تاریخی از تماس و برخورد مستقیم با این مسئله را داشته از جمله میزبان سازمان آزادیبخش فلسطین بوده است. تحلیلگران و مقام ها می توانند با اطمینان فرض کنند که دیدگاه مردمان دیگر کشورهای منطقه نیز همانند تغییرات اخیر افکار عمومی تونس، دگرگون شده است.

این تغییرات، قابل توجه بوده است: به ندرت تغییراتی چنین گسترده را در ظرف چند هفته شاهد بوده ایم اما این، نشان از واکنش های تند در میان تونسی ها نیست. اگر مردم تونس، دیدگاهشان را صرفا به خاطر حمایت از اقدامات حماس تغییر می دادند، باید یک چرخش عمده در همان روزهای اول وقوع آن حمله پدیدار می شد و بعد دیدگاه های تونسی ها به سرعت تثبیت می شد. اما نگرش آنها، آرام آرام و بر یک پایه روزانه در طول سه هفته ی پس از حمله حرکت کرد و در مجموع این سه هفته هم دگرش چشمگیری داشت.

در نتیجه، به احتمال بیشتر، دیدگاه تونسی ها نه در واکنش به حمله حماس بلکه در واکنش به رخدادهای بعدی آن یعنی هزینه بالای انسانی غیرنظامیان در اثر عملیات نظامی اسرائیل در غزه تغییر کرد. با این حال، جنگ بی گمان حمایت تونسی ها از نبرد فلسطینی ها را افزایش داد. در قیاس با افکارسنجی ای که پیش از حمله هفتم اکتبر انجام شد، امروز تونسی های بسیار بیشتری خواهان آن هستند که فلسطینی ها، منازعه خود با اسرائیل را با توسل به زور و نه از گذر یک حل و فصل صلح آمیز، فیصله دهند.

افکار عمومی، حتی در کشورهای غیرمردمسالار نیز اهمیت دارد چرا که رهبرانشان نگران اعتراضات هستند و این چرخش ها در افکار عمومی، سیاست در جهان عرب و همچنین دیگر نقاط جهان را دوباره شکل می دهد. آمریکا و متحدان منطقه ای اش، دشواری بزرگی برای گسترش پیمان های ابراهیم خواهند داشت. همچنین ممکن است که واشنگتن امتیاز خود در هماوردی با چین و یک روسیه در حال احیا را از دست بدهد. ایالات متحده همچنین شاید دریابد که بسیاری از متحدان دیرپایش همچون عربستان سعودی و امارات، رویکرد کمتر دوستانه ای در قبال آمریکا و رویکرد پذیراتری در برابر رقبایش خواهند داشت چرا که در تلاشند تا افول منطقه ای خودشان را جبران کنند.

همچنین حمایت فزاینده از مقاومت مسلحانه نیز می تواند پیامدهای خطرناکی داشته باشد. جنگ علیه حماس هنوز به یک درگیری گسترده تر نیانجامیده اما اسرائیل ناچار است که حملات حزب الله در لبنان را خنثی کند ضمن آنکه خاورمیانه و شمال آفریقا، مستعد بی ثباتی اند. تصور گسترش این یورش یا باز شدن درهای نزاع آینده، چندان دشوار نیست. برای تثبیت اوضاع منطقه، اسرائیل و متحدانش باید راهی را برای خاتمه این جنگ و سپس چرخش سریع به سمت حل و فصل صلح آمیز منازعه اسرائیلی فلسطینی بیابند.

در مصاحبه هایی که ما پیش از هفتم اکتبر انجام دادیم، چهل درصد از تونسی ها نگاه مثبت یا نسبتا مثبتی به آمریکا داشتند در قیاس با 56 درصدی که نگاه ناخوشایندی داشتند. اما پس از شروع جنگ غزه، این وضعیت به سرعت تغییر کرد. پس از پایان کار میدانی این نظرسنجی، تنها ده درصد تونسی ها، نگاهی مثبت و در مقابل 87درصد احساس ناخوشایندی نسبت به آمریکا داشتند. پیش از هفتم اکتبر، 56 درصد تونسی ها خواهان روابط اقتصادی نزدیکتری با آمریکا بودند. سه هفته بعد، این عدد به 34 درصد سقوط کرد. تونسی ها هیچگاه احساس خوبی نسبت به بایدن نداشته اند؛ پیش از هفتم اکتبر، 29 درصدشان او را تایید می کردند اما پس از شروع کارزار اسرائیل و زمانی که بایدن گفت که "هیچ محدودیتی" برای حمایت آمریکا وجود ندارد، این رقم به 6درصد سقوط کرد.

هنگامی که پس از هفتم اکتبر، از تونسی ها پرسیده شد که کدام سیاست های آمریکا در خاورمیانه از همه مهمتر است، حل و فصل منازعه اسرائیلی فلسطینی از 24درصد قبلی به 59درصد رسید. در مقابل، شمار تونسی هایی که پاسخ داده بودند "توسعه اقتصادی" از 20 درصد به چهاردرصد کاهش یافت.

پیش از حمله حماس، هفتاد درصد تونسی ها نگاه مثبتی به چین داشتند؛ در 27 اکتبر این نرخ به 75درصد رسید. شمار مردمی که خواهان روابط گرمتر اقتصادی با چین بودند، از هشتاد درصد به 78 درصد کاهش یافت که در حاشیه خطا قرار دارد. قبل از هفتم اکتبر 56درصد تونسی ها نگاه مثبتی به روسیه داشتند در قیاس با 53درصد در پایان دوره افکارسنجی. همچنین درصد مردمی که خواهان روابط بهتر اقتصادی با روسیه بودند، از 72درصد به 75درصد رسید.

با افزایش خشم از اسرائیل در میان تونسی ها در هفته های پس از هفتم اکتبر، نگاهشان به عربستان سعودی هم تیره تر شد و نرخ تایید این کشور از 73درصد به 59درصد کاهش یافت. نرخ هواداری از بن سلمان هم از 55درصد قبل از هفتم اکتبر به چهل درصد در 27 اکتبر رسید.

در مقابل، نگاه به ترکیه تقریبا بدون تغییر ماند. 68درصد تونسی ها پیش از هفتم اکتبر نگاه مثبتی به ترکیه داشتند. تایید سیاست خارجی ترکیه هم از 54درصد به 47درصد کاهش یافت.

اما ظاهرا نگاه به رهبری یک کشور بهتر شد: آن کشور، ایران است. جمهوری اسلامی یک مخالفت آتشین موجودیت اسرائیل است و حمله حماس را ستایش کرد. رهبر معظم ایران، آیت الله خامنه ای، در درخواستی در هفدهم اکتبر که در جهان عرب پژواک داشت، خواهان پایان بمباران غزه شد و اقدامات اسرائیل را "نسل کشی" توصیف کرد. هرچند این افکارسنجی دیدگاه مردم در قبال خود کشور ایران را در بر نداشت اما درباره سیاست خارجی حکومت ایران پرسیده شد. پیش از حمله هفتم اکتبر حماس، تنها 29درصد تونسی ها نگاه مناسبی به سیاست خارجی ایران داشتند. در پایان کار میدانی این افکارسنجی، این نرخ به 41درصد رسید. جهش در این زمینه در روزهای پس از سخنان رهبر انقلاب ایران مشهودتر بود.

اما درباره خود اسرائیل، تونسی ها حتی پیش از حمله هفتم اکتبر هم دیدگاه بسیار ناخوشایندی داشتند، تنها پنج درصدمردم تونس نگاه مثبتی به اسرائیل داشتند. در نتیجه سقوط این نگاه به صفردرصد، کاهش قابل توجهی به حساب نمی آید. اما دیدگاه مردم درباره عادی سازی، چرخش کرد. عادی سازی با اسرائیل هرگز در تونس چندان طرفداری نداشته است، با این حال، در هفتم اکتبر، 12درصد مردم خواهان عادی سازی بودند که در 27 اکتبر، این رقم به یک درصد سقوط کرد.

پیش از هفتم اکتبر، 66درصد درصد تونسی ها خواهان یک راه حل دو کشوری در محدوده مرزهای 1967 و 18درصد هم خواهان یک مسیر دیپلماتیک جایگزین همچون راه حل تک کشوری با حقوق مساوی برای همه شهروندان یا یک کنفدراسیون بودند. تنها شش درصد تونسی ها گزینه "دیگر" را انتخاب کردند. اکثریت بزرگی هم مخالف مقاومت مسلحانه در برابر اشغال اسرائیلی بودند. در پایان کار میدانی این نظرسنجی، 50درصد تونسی ها از راه حل دو کشوری حمایت کردند. بیشترین افزایش را هم گزینه "دیگر" داشت که به 36درصد افزایش نشان داد. در اینجا هم اکثریت بزرگی از این تونسی ها، خواهان مقاومت مسلحانه شدند.

منبع: فارن افرز/تحریریه دیپلماسی ایرانی/11