اهمیت چند وجهی بالکان برای ترکیه

دیپلماسی ایرانی: در قرن بیست و یکم تحولات بین المللی سرعت زیادی بخود گرفته و کشورها و رهبران سیاسی ای موفق هستند که در اتخاذ تصمیمات خود از تمامی مولفه های چابکی و پویایی بهره مند بوده و توانمندی لازم برای بهره گیری از تغییر جزئی راهبرد و انتخاب تنوع تاکتیک های لازم بر اساس منافع کلیدی ملی و تعیین کننده کشور خود داشته باشند. منطقه بالکان تنوعی از کشورها با فرهنگ، دین، ملل و اقوام مختلف است؛ در غرب و جنوب، کشورهای رومانی، بلغارستان و ترکیه عضو ناتو هستند؛ در شمال، با مرز نامشخص اوکراین و روسیه، ضریب قابل‌ توجهی از بی‌ ثباتی و ناامنی وجود دارد. بحران‌ های تاریخی زیادی در منطقه تجربه‌ شده که  خیلی هم منجمد نیستند و همیشه می‌ توانند دوباره در منطقه وسیع‌ تری از بالکان نظیر کوزوو، بوسنی، ترانسیستریا، اوستیا، آبخازیا، قره ‌باغ و غیره فوران کنند.

بالکان از دیرباز به عنوان یک منطقه راهبردی در سیاست جهانی به شمار آمده و به این دلیل کشورهای بزرگ به گونه های مختلف تلاش دارند که حضور خود در این منطقه به لحاظ سیاسی و اقتصادی را تقویت کنند. شبه جزیره‌ 728 هزار کیلومتر مربعی بالکان در جنوب شرق اروپا از شرق به دریای سیاه و دریای اژه، از غرب به دریای یونان و دریای آدریاتیک، از جنوب به دریای مدیترانه و شمال به کوه‌های آلپ دینار و آلپ ترانسیلوانی و جلگه مجارستان مرزبندی می‌شود. یونان، آلبانی، بلغارستان، مجارستان، بوسنی هرزگوین، کرواسی، اسلوونی، مقدونیه، صربستان، مونته‌نگرو، رومانی و بخش اروپایی ترکیه در این منطقه قرار دارند. 

پس از سقوط کمونیسم در شرق اروپا ، راه برای تقویت حضور غرب هموار شد. تضاد ژئوپلیتیکی بر سر منطقه برای دهه ها در پی انحلال یوگسلاوی در دهه 1990 و جنگ های پس از آن افزایش یافته است. 

از آنجایی که روابط متشنج بین روسیه و غرب به دلیل جنگ اوکراین بدتر شده، تنش ها در بالکان نیز افزایش یافته است. بر کسی پوشیده نیست که تلاش‌ها برای جذب کشورهای بالکان به نهادهای غربی همواره با مخالفت روسیه و گروه‌های ملی‌گرای محلی مورد حمایت این کشور مواجه شده است و هر زمان این امکان هست که ناتو و مسکو با وجود مناقشات حل نشده در بوسنی و هرزگوین و بین صربستان و کوزوو، به دنبال اهرم بی ثباتی مداوم برای حفظ نفوذ خود و تضعیف اتحادیه اروپا باشند.

هاکان فیدان، وزیر امور خارجه، سفر رسمی چهار روزه خود به آلبانی، بلغارستان و رومانی را  یکشنبه گذشته آغاز کرد تا دیپلمات ارشد ترکیه با همتایان خود برای گفت وگو در مورد روابط دوجانبه و همچنین تحولات جاری منطقه ای و جهانی و بحران غزه دیدار کند. فیدان همچنین در این سفر با بازرگانان ترک و نمایندگان جوامع ترک در این کشورها دیدار داشته است. دیپلمات ارشد ترکیه پس از دیدار با همتای رومانیایی خود با تاکید بر ضرورت فوری آتش بس کامل در غزه، از اسرائیل خواست به دستور دیوان بین المللی دادگستری پایبند باشد. فیدان در بخارست گفت: «ما نمی‌توانیم و نباید سکوت کنیم، در حالی که 2 میلیون نفر بمباران می‌شوند و رها می‌شوند تا آشکارا از گرسنگی و بیماری‌های همه‌گیر بمیرند. من بار دیگر از جامعه جهانی می‌خواهم که برای جلوگیری از این قتل عام قوی عمل کند.» 

بحران بشردوستانه در غزه موضوعی تکراری در طول سفر بالکان او بود و فیدان از تسهیل ورود کمک‌ها حمایت می‌کرد. 

درخواست رئیس دستگاه دیپلماسی ترکیه برای مداخله و همبستگی بین‌المللی به رومانی محدود نمی‌شود، زیرا او قبلاً احساسات مشابهی را در سفر به آلبانی و بلغارستان ابراز کرده بود.

نوع تعاملات ترکیه با بالکان پیوسته و فعال است که از نمونه های آن سفر دو سال پیش اردوغان به چند کشور منطقه بود. سفر اردوغان به بوسنی و هرزگوین، مونته نگرو، آلبانی و صربستان، نشان دهنده این بود که ترکیه به دنبال حفظ یک رابطه پیوسته، پویا و مداوم است و اهداف آنکارا، علاوه بر موضوعاتی مانند دیپلماسی اقتصادی، کارهای زیرساختی، حمایت از روند عضویت کشورها در اتحادیه اروپا، افزایش حجم مبادلات تجاری، حل مشکلات کنسولی و در عین حال، تلاش برای دستیابی به یک نفوذ منطقه ای سطح بالا و تبدیل شدن به یک قدرت میانجی گر است که مورد اعتماد همه کشورها و کنشگران باشد. 

ترکیه با احتساب خدمات پیمانکاری، بزرگترین کشور سرمایه‌گذار در آلبانی است و مجموعاً 3.5 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در آلبانی انجام داده؛ همچنین سال گذشته ترکیه در بوسنی  265 میلیون یورو سرمایه‌گذاری کرده و از مهمترین کشورهای سرمایه‌گذار در بوسنی و هرزگوین است. صادرات ترکیه در سال 2023 به منطقه بالکان از جمله کشورهای آلبانی، بوسنی و هرزگوین، بلغارستان، کرواسی، مونته نگرو، کوزوو، مقدونیه و رومانی با 25 درصد افزایش نسبت به مدت مشابه سال قبل به بیش از 16 میلیارد دلار رسید. در سال گذشته میلادی صادرات این کشور به منطقه بالکان 12 میلیارد و 571 میلیون دلار بود .در مدت مذکور، بیشترین صادرات در بین کشورهای بالکان به رومانی با 4 میلیارد و 776 میلیون دلار بوده است. پس از رومانی صادرات ترکیه به بلغارستان 3 میلیارد و 428 میلیون دلار، یونان 2 میلیارد و 169 میلیون دلار، صربستان یک میلیارد و 302 میلیون دلار، اسلوونی یک میلیارد و 221 میلیون دلار، آلبانی 742 میلیون و 847 هزار دلار، بوسنی و هرزگوین 548 میلیون و 125 هزار دلار، مقدونیه 488 میلیون و 552 هزار دلار، کوزوو 463 میلیون و 164 هزار دلار، کرواسی 439 میلیون و 164 هزار دلار و مونته نگرو 118 میلیون و 677 هزار دلار بوده است.

بالکان به طور کلی نه تنها از منظر سیاسی، اقتصادی و جغرافیایی بلکه به دلیل پیوندهای تاریخی، فرهنگی و انسانی با این منطقه برای ترکیه در اولویت قرار دارد؛ همچنین در سال‌های اخیر، منطقه بالکان با نیروی کار واجد شرایط، محیط سرمایه‌گذاری مناسب و مشوق‌های مالیاتی و مالی به بازاری جذاب برای سرمایه‌گذاران ترکیه تبدیل شده است.

واقعیت این است که منطقه بالکان، افزون بر اینکه یک منطقه راهبردی سیاسی است، یک گذرگاه بااهمیت برای قدرت های جهانی به لحاظ اقتصادی نیز به شمار می رود. در این میان آمریکا، روسیه، چین و ترکیه تلاش  می کنند از این موقعیت برای توسعه نفوذ خود در بالکان استفاده کنند. این منطقه به دلایل اقتصادی، راهبردی و سیاسی از مناطق کلیدی در سیاست جهانی به شمار می رود و به دلیل اهمیت آن برای قدرت های بزرگ، همچون انبار باروت اروپاست و علی رغم گسترش مبادلات تجاری و به ویژه نقش اتحادیه اروپا در ایجاد ثبات در بالکان، زمینه های درگیری های قومی در این منطقه همچنان هموار است و قدرت های جهانی از این وضعیت به نفع خود استفاده می کنند.