خودبسندگی راهکار تبدیل چالش تنهایی ایران به فرصتی برای اقتدار نظامی

نویسنده: مجید صیادنورد، دکترای علوم سیاسی

دیپلماسی ایرانی: بعد از حدود چهار دهه کیان ایران و ایرانی درگیر جنگ ناخواسته و تحمیلی دیگری شد، طرفه اینکه ایرانیان ظرف افزون بر دو قرن گذشته آغازگر هیچ تهاجمی نبوده و عرصه تهاجم کشورهای همسایه یا قدرت‌های بین المللی قرار گرفته اند. موضوعی که بار دیگر بر اهمیت استراتژی دفاعی خودبسنده جمهوری اسلامی ایران ظرف دهه های اخیر صحه می گذارد! چرا؟ به این دلیل واضح که ایرانیان در منطقه خاورمیانه و غرب آسیا تنها بوده، هستند و به تجربه تاریخ چند هزارساله خود، تنها نیز خواهند ماند.

این مهم را می توان در بررسی اقدامات حمایتی – تسلیحاتی کشورهای غربی و بلوک شرق از تهاجم صدام؛ حمایت کشورهای عرب حوزه خلیج فارس و سکوت اغلب کشورهای اسلامی در قبال این تهاجم آشکار مشاهده کرد. موضوعی که دولتمردان و استراتژیست های ایرانی را به در پیش گیری خودکفایی نظامی و طراحی سازوکارهای خودبسندگی در راهبردهای نظامی و امنیتی هدایت کرد. 

تشکیل و راهبری نیروهای نیابتی ایدئولوژیک مبنای ضدشیعی همچون القاعده و داعش طی دو دهه گذشته؛ تداوم ناامن سازی کشورهای همسایه به منظور سرریز تنش های دولت های ورشکسته به حوزه امنیتی ایران (بی ثباتی دولت در افغانستان و عراق)؛ گسترش منازعات امنیتی کشورهایی چون عربستان در قالب رقابت های ایدئولوژیک (اندیشه وهابی و شیعی) و ژئوپلتیک (حوزه یمن) و ترکیه در شاخص های قومیتی (تقویت انگیزه های پانترکی) و اقتصادی (تکمیل حلقه های تحریم کریدوری) و برنامه های دو کشور فوق در تقویت گسل های قومی – مذهبی مناطق مرزی ایران زمین؛ همزمان با ناکارآمدسازی دولت های ایرانی از قِبَل بین المللی سازی نهاد تحریم های امریکایی به عنوان بخش های مختلف استراتژی امریکا و اسرائیل علیه موجودیت جمهوری اسلامی، مردم و کشور ایران در دستور کار قرار گرفته است.

فارغ از مبانی ژئوپلتیک که با تکیه بر موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد ایرانیان طی هزاران سال به صورت تکوینی به بازتولید هویت متفاوت و خودبسنده ایرانیان منجر می شود؛ وجوه تمایز قومی، زبانی، فرهنگی، مذهبی – دینی، سابقه تمدنی، استمرار حضور چند هزار ساله در این پهنه جغرافیایی، در کنار بهره مندی از ناسیه تاریخ سیاسی مشحون از قدرت و اقتدار حکمرانی بر گستره وسیعی از غرب آسیا طی قرون متمادی، و در معرض تهاجم اقوام و دولتهای همسایه قرار گرفتن که به عدم اعتماد ایرانیان نسبت به همسایگان (دیگری – خارجی) دامن زده؛ مجموع عناصر برسازنده هویت خودبسنده ناشی از تنهایی تاریخی ایران و ایرانی در پهنه هارت لند و خاورمیانه را تشکیل می دهند.

در این میان نکته حائز اهمیت، هویتی اجتماعی ای است که ظرف حدود دو دهه اخیر به صورت تکوینی میان ایرانیان نضج گرفته، هویتی مبتنی بر غلبه انگاره های بیناذهنی و هویتی ایرانی بر عناصر متشکله هویت اسلامی – شیعی در اضلاع هویتی ایرانیان است. این مهم را می توان در افزایش و گسترش علایق ایرانیان به المان ها، نمادها، و تاریخ ایرانی با تکیه بر شاخص های ملی گرایانه؛ گسترش گرامیداشت یادمان های ملی ایرانی و حتی افزایش تمایل به انتخاب اسامی اصیل ایرانی مشاهده کرد. 

طرفه اینکه خودآگاهی مورد بحث، برآمده از افزایش سطح آگاهی و شناخت عمومی، گسترش بهره‌گیری از شبکه های اجتماعی و تلاش ایرانیان برای پاسداشت هویت متحد و متمایز خود در قبال هجمه های قومیتی کشورهای همسایه و شرکای داخلی آنها بوده است.

از یاد نباید برد حتی در برداشت های دینی شیعی نیز نوعی خودمنجی پنداری در ارتباط با سایر شیعیان (و مسلمانان) نیز در منابع اندیشه ای – هویتی ایرانی نیز قابل رصد بوده؛ امری که در نهاد ولایت فقیه و مرجعیت دینی، نظریه ام القرای جهان اسلام بودن، طرد سایر برداشت های سیاسی از اسلام با تعبیر اسلام ناب محمدی در برابر اسلام امریکایی، برپایی مراسم هایی چون پیاده‌روی اربعین، افزایش اقبال دولتی و مردمی نسبت به مناسبت های متمایز کننده ای چون جشن غدیر و نیمه شعبان و به خصوص ترسیم استراتژی نظام امنیتی – دفاعی در چارچوب حمایت های معنوی – هویتی به منظور تشکیل و تقویت نیروهای معارض نظام امریکایی – صهیونی تحت عنوان محور مقاومت و نیروهای نیابتی و حامی در سطح منطقه قابل استناد است.

در همین راستا باید تصریح کرد، اگر در حمله صدام به ایران، ترکیبی از ملی گرایی ایرانی با غلظت و تغلب ایدئولوژی اسلام شیعی موجب مقاومت ایرانیان در نبرد فرسایشی هشت ساله شد؛ در تهاجم وحشیانه و ناجوانمردانه صیهونیست ها و امریکا علیه ایرانیان، هویت ملی ایرانی بیشترین نقش را برای تقویت انسجام ایرانیان داخلی و خارج نشین، ایفا کرده است.

بی تردید ترکیب همزمان دیپلماسی با میدان در این بزنگاه تاریخی با بازتولید هویت ایرانی اسلامی جدیدی که انسان ایرانی در کشاکش هویت اجتماعی ناشی از تعامل در بستر جهانی شدن مناسبات انسانی، برای خویشتن خویش و کشور خود برساخته؛ می تواند به گذار از هجمه دولت انتزاعی و بدون هویت صهیونیست و تهاجم امریکا، یاری رساند. 

در یک فراتحلیل جدیدترین عامل اتحاد ایرانیان تهاجم قومی است که ریشه در خاک نداشته، زایش و تداوم حیات آنها نیز ماحصل تعاملات دولت های غربی و امریکاست. به عبارتی ایرانیان علی رغم مشکلات اقتصادی و ناملایمات اجتماعی سال 1401 و اعتراض نسبت به برخی برنامه های حکمرانی؛ خواستار حفظ موجودیت و استقلال هویتی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی خود بوده و این مهم را با حربه خودبسندگی ناشی از تنهایی در غرب آسیا و با تکیه بر توانمندی های کمی – کیفی نیروی انسانی خویش، تأمین می کنند. 
در مسیر تطور فکری – هویتی انسان ایرانی طی چند دهه اخیر بن مایه های هویت اجتماعی الگوی مقاومت (دولت و مردم مقام)؛ استکبار ستیزی در مقابل دولت های غربی – امریکایی برای کشورهای جهان سوم؛ تلاش برای تئوریزه کردن نظریه ام القرای جهان اسلام بودن ایران؛ اجرای مدل حکمرانی امتزاج دین و حکومت در بستر نظریه حکمرانی دینی؛ در پیش گیری راهبرد خوداتکایی اقتصادی تحت عنوان اقتصاد مقاومتی؛ الگوسازی زندگی در فشار تحریم همه‌جانبه و در نهایت کسب جایگاه های متنوع علمی – فنی یا حتی ورزشی از سوی جوانان ایران زمین؛ مهمترین قطعات تشکیل دهنده هویت انسان ایرانی در سال‌های پایانی قرن چهاردهم و سالهای نخست قرن پانزدهم را تشکیل می دهند.

در نتیجه دوالیته انگاری و تلاش برای تقابل میان ملت گرایی با امت گرایی، با هدف حذف منابع ایجابی و بازتولید ستون فقرات هویت ملی ایرانی، امری برخلاف منافع ملک و ملت؛ و بازی در زمین دشمنان ایران است. 

عنایت داشته باشیم ایرانیت و اسلامیت ستون های اصلی مولفه های هویت ملی ایرانیان را تشکیل می دهد و تحقیر و طرد ملی گرایی که ظرف سال‌های اخیر توسط طیف سیاسی و رسانه ای خاصی انجام شده دستاوردی جز تقویت جریان ها و گسل های قومیتی و محرومیت های نسبی در مناطق کمتر توسعه یافته مرزی که دارای اشتراکات قومی با کشورهای همسایه می شود نداشته است. 

تکمیل کننده این خیانت، تقویت برخی علقه های قومیت گرایی و گریز از مرکز طی دو دهه اخیر است که در دستور کار رژیم جعلی صهیونی و رقبای منطقه ای ایران قرار گرفته و براین اساس راه حل را باید در ادای احترام و حمایت رسمی – رسانه ای از مولفه های هویتی ایرانی میان اقوام، ادیان و مذاهب مختلف ایران زمین جست‌وجو و عملیاتی کرد.