افسون واژه‌ای که خاموش می‌کند
سرکوب انتقاد از اسرائیل با اتهام «یهودستیزی»
دیپلماسی ایرانی: در مورد مسئله‌ی فلسطین، نکته‌ای هست که همیشه برایم گره‌گشایی نشده باقی مانده: «افسون» واژه‌ای به نام «یهودستیزی». چرا انتقاد از کشتار غیرنظامیان به‌دست ارتش اسرائیل یا اعتراض‌های دانشجویی همگی با این واژه خاموش می‌شوند؟
پروفسور ماری اوکا (۶۴ ساله) از دانشگاه واسِدا که سال‌ها مسئله‌ی فلسطین را دنبال کرده، می‌گوید: «این واژه، مفهومی است که دو بار جعل شده است.»
او ریشه‌ی این واژه و کاربرد آن را زیر سؤال می‌برد و ما نیز با او گفت‌وگو کردیم تا این معنای عمیق را دریابیم.
اسرائیل بی‌تردید در حال نسل‌کشی است
اوکا با لحنی پرحرارت می‌گوید: «اقدامات اسرائیل، بی‌هیچ تردیدی نسل‌کشی هستند. و فقط محدود به کشتار گسترده نمی‌شوند. آن‌ها با نابودی مساجد و موزه‌ها در تلاش‌اند تاریخ و فرهنگ را پاک کنند. با آلوده کردن زمین و منابع زیرزمینی، شرایط زیست را از بین می‌برند و در نهایت، هدفشان حذف کامل وجود ملت فلسطین است.»
در میانه‌های ماه ژوئیه، در هوای بارانی و شلاق‌زن، به دیدار او در دانشگاه واسدا در توکیو رفتیم. هنوز عکاسی شروع نشده بود که او این جملات را با حرارت بیان کرد. همان روز، از صبح در خبرها آمده بود: «موشکی به تأسیسات آبرسانی غزه اصابت کرده و ۱۰ کودک جان خود را از دست داده‌اند.»
اوکا بیش از ۴۰ سال است که با مسئله فلسطین روبه‌روست. پس از شدت‌گیری درگیری‌ها از اکتبر ۲۰۲۳، در قالب سخنرانی در سراسر کشور به افشای فاجعه غزه و زمینه‌های تاریخی آن می‌پردازد. من که سال‌هاست با او آشنا هستم، بارها دیده‌ام که در راهپیمایی‌های مردمی شرکت کرده و با صدایی رسا در خیابان‌ها فریاد زده است.
آمار کشتار و سکوت به‌نام یهودستیزی
در نوار غزه، شمار قربانیان رو به افزایش است. طبق اعلام وزارت بهداشت غزه، شمار کشته‌شدگان از ۶۰ هزار نفر گذشته که بیشترشان زن و کودک‌اند. مجله پزشکی بریتانیا، لنست (Lancet)، نیز تحلیلی منتشر کرده که نشان می‌دهد شمار واقعی کشته‌ها احتمالاً بسیار بیشتر است.
با این حال، اسرائیل همواره صدای اعتراض بین‌المللی را با برچسب «یهودستیزی» سرکوب کرده است. نمونه بارز، واکنش تند اسرائیل به حکم بازداشت بین‌المللی نخست‌وزیر نتانیاهو از سوی دادگاه کیفری بین‌المللی (ICC) است. این دادگاه، اسرائیل را به جرم کشتار غیرنظامیان و استفاده از قحطی به‌عنوان سلاح جنگی، به جنایت علیه بشریت متهم کرده، اما اسرائیل پاسخ داده: «این تصمیم، خود یهودستیزانه است».
در آمریکا، حامی اصلی اسرائیل، نیز فشارها به دانشگاه‌ها با همین بهانه افزایش یافته است. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق، در آوریل امسال در شبکه اجتماعی خود نوشت: «هاروارد یک نهاد آموزشی چپ‌گرای یهودستیز است.»
پشت این اظهارات، اعتراض‌های دانشجویی علیه اقدامات اسرائیل قرار دارد. دولت از دانشگاه‌ها خواستار برخورد شدید شد، اما چون دانشگاه‌ها نپذیرفتند، تهدید به توقف کمک‌های مالی (۲.۲ میلیارد دلار) و لغو پذیرشن دانشجویان بین‌المللی کرده‌اند.
تاریخ نمی‌تواند توجیه جنایت باشد
هولوکاستِ نازی‌ها علیه یهودیان، بی‌تردید جنایتی نابخشودنی و احترام به این رنج تاریخی لازم است. اما آیا این موضوع می‌تواند دلیلی برای توجیه همه‌چیز باشد؟
اوکا پاسخ می دهد: «تبعیض مبتنی بر نژاد یا دین، برای هیچ گروهی – از جمله یهودیان – پذیرفتنی نیست. اما انتقاد از جنایات جنگی و نقض حقوق بین‌الملل توسط دولت اسرائیل، مطلقاً به معنای یهودستیزی نیست.»
پس چرا این واژه چنین قدرت افسونگری دارد؟ «یهودستیزی» یا «ضدسامی‌گرایی»؟
اوکا معتقد است ماهیت خطرناک این واژه در زبان ژاپنی پنهان مانده است. «اصطلاح اصلی، ‘ضدسامی‌گرایی’ (Anti-Semitism) است. ‘سامی‌گرایی’ به فرهنگ یا تفکر مردمان سامی اشاره دارد، اما واقعیت این است که اصلاً چیزی به‌نام ‘قوم سامی’ وجود ندارد.»
او توضیح می‌دهد که در زبان‌شناسی، «زبان‌های سامی» یک طبقه‌بندی است که شامل عبری (زبان رسمی اسرائیل)، عربی و آرامی می‌شود. پس اگر کسانی که به زبان‌های سامی سخن می‌گویند، «سامی» هستند، آنگاه عرب‌ها هم سامی محسوب می‌شوند.
اصطلاح «ضدسامی‌گرایی» در اواخر قرن نوزدهم در اروپا پدید آمد. تا پیش از آن، یهودیان به دلایل دینی در جوامع مسیحی اروپا مورد آزار قرار می‌گرفتند. اما با مدرنیته، تبعیض بر پایه دین دیگر مقبول نبود؛ بنابراین، آن را به موضوع «نژاد» و «خون» تغییذ دادند.
«با استفاده از پوششی همچون سلطه مالی یهودیان، مفهومی ساختگی به‌نام ‘قوم سامی’ ساخته شد تا تبعیض توجیه پذیر شود.»
نازی‌ها نیز از این ساختار ساختگی برای توجیه نسل‌کشی استفاده کردند و به همین دلیل، ضدسامی‌گرایی تبدیل به نماد شر مطلق (نازیسم) شد.
اسرائیل از این مفهوم ساختگی بهره‌برداری سیاسی می‌کند
پیچیدگی موضوع اینجاست که اسرائیل از همین تصویر جعلی به نفع خود بهره می‌برد. اسرائیل در سال ۱۹۴۸ با تکیه بر جنبش صهیونیسم و شعار «ساختن کشور یهود» تأسیس شد. در آن زمان، بیش از ۷۰۰ هزار فلسطینی از سرزمین خود اخراج و آواره شدند؛ فلسطینی‌ها این رویداد را «نکبه» (فاجعه بزرگ) می نامند.
اوکا می‌گوید: «رهبران اسرائیل در آغاز، به قربانیان هولوکاست که صهیونیسم را تأیید نکرده بودند، با سردی می‌نگریستند. اما بعدها برای انسجام ملی و توجیه اخراج فلسطینی‌ها، از خاطره‌ی هولوکاست استفاده سیاسی کردند تا خود را ‘کشور قربانیان نشان دهند.»
به این ترتیب، واژه «ضدسامی‌گرایی» به ابزاری برای خاموش‌کردن آزادی بیان بدل شد. چون چسباندن این برچسب، طرف مقابل را در جایگاه «شر مطلق» قرار می‌دهد.
اروپا؛ مدعی حقوق بشر، اما در برابر اسرائیل ناتوان؟
معنای «مفهوم دو بار جعل‌شده» اکنون روشن‌تر می‌شود. اما چرا رهبران اروپا – که مدعی دفاع از حقوق بشرند – در برابر اسرائیل چنین منفعل‌اند؟ آیا به‌خاطر احساس گناه از گذشته‌ی خود است؟
اوکا با قاطعیت پاسخ می‌دهد: «نه، چون واقعاً با گذشته‌ی خود صادقانه روبه‌رو نشده‌اند. اگر نژادپرستی را واقعاً محکوم می‌کردند، اکنون باید در برابر خشونت اسرائیل که فلسطینی‌ها را به یهودیان نسل دوم بدل کرده، احساس مسئولیت می‌کردند. کشورهای غربی فقط از اسرائیل برای نمایشی از کفاره دادن و تأمین منافع خود استفاده می کند.»
بیانیه اورشلیم: انتقاد مبتنی بر شواهد، یهودستیزی نیست
در سال ۲۰۲۱، بیانیه‌ای به نام «بیانیه اورشلیم درباره یهودستیزی» با امضای ۲۱۰ پژوهشگر بین‌المللی منتشر شد که به‌روشنی تصریح می‌کند: «انتقاد از دولت اسرائیل، اگر مبتنی بر شواهد باشد، یهودستیزی محسوب نمی‌شود.»
این در حالی است که برخی دیدگاه‌ها ریشه‌ی بحران را در حمله ناگهانی مبارزان فلسطینی از غزه می‌دانند و اسرائیل را قربانی معرفی می‌کنند. اما حقیقت این است که اشغال، محاصره و خشونت ساختاری علیه فلسطینیان مسأله‌ای دیرینه است که دهه‌هاست ادامه دارد.
در بخش دیگری از سرزمین‌های فلسطینی، یعنی کرانه باختری رود اردن، نیز وضعیت مشابهی حاکم است؛ فلسطینی‌ها در حال از دست دادن خانه‌های خود هستند و اخراج می‌شوند. گسترش غیرقانونی شهرک‌های اسرائیلی همچنان ادامه دارد. فیلم مستند «سرزمین دیگری نیست» (No Other Land) که امسال در ژاپن اکران شد و جایزه بهترین مستند بلند اسکار را نیز کسب کرده، بخشی از این واقعیت‌ها را به تصویر کشیده است.
شهادت فردی فلسطینی: خشونت آشکار در برابر چشمانم
نویسنده مقاله، نوری‌کازو چیبا، خاطره‌ای از ۱۸ سال پیش تعریف می‌کند: «من هم آن زمان از سرزمین‌های اشغالی گزارش تهیه کردم. در ایست‌های بازرسی، سربازان جوان ارتش اسرائیل با لبخند تحقیرآمیز اسلحه‌ی خود را به سمت فلسطینی‌ها می‌گرفتند و به‌سادگی بهانه می‌تراشیدند تا آن‌ها را مورد ضرب و شتم قرار دهند. آن خشم بی‌نام‌ونشانی که آن روز در وجودم جوشید، هنوز هم فراموش‌نشدنی است.»
اسرائیل چیست؟ پرسشی درباره بنیاد این کشور
اوکا تأکید می‌کند: «ریشه مسئله در این است که باید بپرسیم اسرائیل اساساً چه کشوری است؟ کشوری است که بر مبنای پاک‌سازی قومی فلسطینیان تأسیس شد و استعمارگری آن همچنان ادامه دارد.» و سپس با لحنی جدی و بی‌پرده خبرنگار را خطاب قرار می‌دهد: «چرا رسانه‌های بزرگ‌مقیاس این را ‘نسل‌کشی’ نمی‌نامند؟ چرا از دولت ژاپن که با اسرائیل قراردادهای سرمایه‌گذاری امضا می‌کند، انتقاد نمی‌کنند؟ این یعنی همدستی.»
نیمه دوم مصاحبه که بیش از سه ساعت به‌طول انجامید، به نکوهش و نقد مستقیم رسانه‌ها و سکوتشان در برابر این جنایات اختصاص داشت. و در پایان، پیامی برای همه ما: با تأمل و شرمساری باید این را بیان کرد: به جای فریب خوردن از مغلطه‌های رایج، باید با صدایی رسا و بدون تردید علیه نسل‌کشی فریاد بزنیم. و این صدا، به‌هیچ‌وجه "یهودستیزی" نیست.
منبع: مینیچی / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱
نظر شما :