برنامه موشکی و «دومینوی تسلیم»

دیپلماسی ایرانی: کسانی که با مذاکره جدی با آمریکا و توافق درباره غنی‌سازی مخالف هستند، ادعا می‌کنند که در چنین صورتی کشور در معرض یک «دومینوی تسلیم» قرار خواهد گرفت و بعد از هسته‌ای، ناچار به تعطیلی یا محدودیت شدید برنامه موشکی خواهیم شد. آقای علی لاریجانی در توییتی در اول مهر نوشت: «دوستان! پافشاری ایران بی‌دلیل نیست. شرط محدود‌کردن برد موشک به زیر ۵۰۰ کیلومتر یعنی چشم‌پوشی از توان دفاعی در برابر اسرائیل. کدام ایرانی با‌غیرتی چنین محدودیتی را می‌پذیرد؟ امنیت ملی جای معامله نیست».

در اصل سخن ایشان بحثی نیست. در شرایطی که ایران نیروی هوایی روزآمدی ندارد، حفظ برنامه موشکی ضروری است و موافقم که هر ایرانی باید پشتیبان برنامه موشکی و خواستار حفظ آن با هدف بازدارندگی در برابر برخی همسایگان طماع و کرکس‌صفت باشد. اما برای من روشن نیست که «شرط محدودکردن برد موشک به زیر 500 کیلومتر» از کجا آمده است؟ ترامپ در دستورالعمل مربوط به اعاده فشار حداکثری (NSPM) در چهارم فوریه از منع (denying) بمب اتمی و موشک‌های قاره‌‌پیمای ایران و مقابله (countering) با سلاح‌های متعارف و برنامه موشکی ایران سخن گفت. مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، در دوم می‌ در مصاحبه با فاکس‌نیوز گفت: ایران باید «حمایت از تروریست‌ها، کمک به حوثی‌ها، ساخت موشک‌های دوربرد و غنی‌سازی را کنار بگذارد».

روبیو در 15 سپتامبر نیز در مصاحبه‌ای در اسرائیل در کنار نتانیاهو درباره برنامه موشکی کوتاه‌برد و میان‌برد ایران گفت: «ما چند هفته پیش با هم همکاری کردیم و بحثی داشتیم راجع به مسئله ایران و تمایل ایران به داشتن نه‌تنها سلاح هسته‌ای، بلکه موشک‌های کوتاه‌برد و میان‌برد با توان تهدید حضور ما در منطقه و امنیت کشور یهودی... و شیوخ عرب و اروپا». اما این صحبت‌های روبیو تا اینجا صرفا بیان نگرانی بود و جنبه توصیفی داشت و در حکم بیان موضع آمریکا نبود و می‌تواند اشاره‌ای به تلاش اسرائیل برای کشاندن آمریکا به موضع‌گیری در قبال موشک‌های کوتاه‌برد و میان‌برد ایران باشد. سخنان روبیو از آن نظر مهم است که او تندروترین مقام آمریکایی علیه ایران است. در چند روز گذشته نیز واشنگتن‌پست بر پایه سخن یک مقام آمریکایی که نامش ذکر نشده، از شروط چهارگانه‌ای شامل مذاکرات مستقیم با آمریکا، توقف غنی‌سازی اورانیوم، محدود‌کردن برنامه‌های موشکی و توقف حمایت مالی از نیروهای منطقه‌ای گفته است.

به‌این‌ترتیب، آمریکا تاکنون موضعی رسمی در قبال تعیین سقف برای موشک‌های کوتاه‌برد و میان‌برد ایران اعلام نکرده و محدود‌شدن برنامه هسته‌ای ایران را تنها در محدوده موشک‌های قاره‌پیما (قاصد و سلمان) و اشاعه تکنولوژی موشکی مدنظر داشته است. تنها احتمالی که درباره سخنان آقای لاریجانی می‌توان داد، این است که چنین پیامی از کانال‌های غیرعلنی به ایران داده شده باشد. اما می‌دانیم که پیام‌های خصوصی معمولا ملایم‌تر از پیام‌های علنی است. البته هیچ تضمینی وجود ندارد. اگر روند اوضاع به همین روال باشد، ممکن است فردا همان سقف 480 کیلومتر که نتانیاهو مطرح کرده، به موضع آمریکا نیز تبدیل شود. کما‌اینکه ترامپ در 18 ماه دور اول ریاست‌جمهوری‌اش یعنی تا قبل از خروج از برجام، خواستار اصلاح برجام بود و بعد از خروج از برجام هم همین موضع اصلاح برجام را حفظ کرد و صحبتی از توقف غنی‌سازی نکرد. از 1400 تا 1403 نیز آمریکا آماده احیای برجام بود. اما به ‌تدریج و با تغییر شرایط، شرایط آمریکا هم سخت‌تر شد.

اگر مدتی دیگر بگذرد و گشایشی نشود و ما اهرم‌های بیشتری را از دست بدهیم، ممکن است سقف 480‌کیلومتری برای موشک را هم مطالبه کنند. این اتفاق در دهه 1990 برای عراق افتاد و با تضعیف عراق، شورای امنیت در قطع‌نامه 687 سقف 150‌کیلومتری را برای موشک‌های عراق مقرر کرد و با پیگیری آمریکا و انگلیس موشک‌های عراق با برد بیشتر معدوم شدند. برخی کشورهای اروپایی، به‌ویژه فرانسه، همیشه بیشتر از آمریکا نگران برنامه موشکی ایران بوده‌اند. اما آنها نیز کلی صحبت کرده‌اند و خواستار تعیین سقف برای موشک‌های ایران نشده‌اند. از آنجا که بخشی از اروپا در برد موشک‌های میان‌برد ایران قرار دارد، موضع آنها می‌تواند نهایتا از موضع آمریکا در این زمینه سخت‌گیرانه‌تر باشد. تاکنون اسرائیل تنها کشوری است که رسما خواستار محدود‌شدن برد موشک‌های ایران به 480 کیلومتر شده است.

به‌این‌ترتیب در شرایطی که آمریکا هنوز رسما از تعیین سقفی برای برنامه موشکی ایران سخن نگفته، صحبت از دومینوی تسلیم در داخل فقط شگردی برای ترساندن نظام از مذاکره و حل صلح‌آمیز مناقشه است. در قضیه برجام ثابت شد که مذاکره و توافق در یک حوزه الزاما منجر به زیاده‌خواهی طرف مقابل در دیگر حوزه‌ها نمی‌شود. پیش‌فرض دومینوی تسلیم، فقدان اراده و مساوی‌دانستن مذاکره با تسلیم است. از دومینو در موضوعات داخلی هم استفاده می‌شد و مثلا عقب‌نشینی از گشت ارشاد را موجب عقب‌نشینی‌های بیشتر و بزرگ‌تر در سایر حوزه‌ها تبلیغ می‌کردند./شرق