شش بریکس تازه و پیامدهایش برای تجارت انرژی

نویسنده ها: گِرِیسلین باسکاران Gracelin Baskaran، گریسلین باسکاران، مدیر تحقیقات و همچنین همکار ارشد برنامه امنیت انرژی و تغییرات آب و هوایی در مرکز واکاوی های راهبردی و بین‌المللی (CSIS) در واشنگتن، دی.سی و بن کاهیل Ben Cahill، همکار ارشد برنامه امنیت انرژی و تغییرات آب و هوایی CSIS 

دیپلماسی ایرانی: گروه بریکس یعنی برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی از شش کشور دیگر دعوت کرده‌اند که سال آینده به این گروه بپیوندند تا یک وزنه متقابل ژئوپولیتیکی در برابر گروه G7 ایجاد کرده باشند و احتمالا چارچوبی را برای کاهش وابستگی به سامانه های مالی غربی راه اندازی کنند. گسترش بریکس می‌تواند پیامدهای مهمی برای سرمایه‌گذاری و تجارت انرژی داشته باشد زیرا منابع معدنی بزرگ و تولیدکنندگان اصلی نفت و همچنین برخی از مصرف کنندگان انرژی، که سریع‌ترین رشد اقتصادی را دارند، در خود جای داده است.

تازه ترین تحول چیست؟

گروه BRICS در سال 2009 با حضور چهار کشور تاسیس شد و یک سال بعد هم، آفریقای جنوبی به دعوت چین به این انجمن چندجانبه پیوست. در ابتدای هفته جاری، رئیس‌جمهوری چین، شی جین‌پینگ، برای گسترش این گروه به منظور تبدیل شدن به یک رقیب ژئوپولیتیک برای گروه G7 تبلیغ کرد. بیست و سه کشور درخواست پیوستن به این تشکل را داده اند. رهبران گروه، اکنون شش کشور را برای عضویت دعوت کردند: آرژانتین، مصر، اتیوپی، ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی. این دگرشی قابل توجه برای گروهی است که پس از ۱۳ سال، اعضای جدیدی را می پذیرد. این گروه با کشورهایی با تفاوت‌های چشمگیر در زمینه تولید اقتصادی و نیز در زمینه شرکای تجاری و سرمایه‌گذاری آغاز شد و با این گسترش، تنوع بازهم بیشتری خواهد داشت.

آیا گسترش گروه BRICS بر تأمین انرژی جهانی تأثیر خواهد گذاشت؟

احتمالاً یک بریکس گسترده تر، رویکردی شبیه "شراکت امنیت معدنی Minerals Security Partnership  (MSP) را در پیش خواهد گرفت که ابتکاری به رهبری ایالات متحده برای تقویت امنیت انرژی حیاتی خود و 13 متحدش است. اضافه شدن آرژانتین تأمین لیتیوم توسط این گروه را تقویت خواهد کرد. این کشور آمریکای جنوبی دارای سومین ذخایر بزرگ لیتیوم در جهان است. طبق پیش‌بینی‌ اوت 2022 بانک جی‌پی‌مورگان، سهم آرژانتین از تأمین جهانی لیتیوم  از 6 درصد در سال 2021 به 16 درصد تا سال 2030 افزایش خواهد یافت و تا سال 2027 برای تبدیل به دومین تولیدکننده لیتیوم بزرگ در جهان، شیلی را پشت سر خواهد گذاشت. در حال حاضر، آرژانتین 13 پروژه لیتیوم در دست اجرا دارد که بیش از هر کشور دیگری در جهان است. اضافه شدن آرژانتین، گروه بریکس را در رده سوم از پنج تولیدکننده اول لیتیوم در جهان و پس از چین و برزیل، قرار می‌دهد.

گروه بریکس، همانند گروه شراکت امنیت معدنی (MSP)، به دنبال افزایش سرمایه‌گذاری‌های عمومی و خصوصی در زنجیره تأمین مواد معدنی حیاتی در میان متحدان خود خواهد بود. عربستان سعودی، یک کشور تازه وارد بریکس، در حال حاضر سرمایه‌گذاری‌های قابل توجهی در زمینه لیتیوم و سایر مواد معدنی حیاتی در برزیل انجام می‌دهد. اخیراً توافقی به ارزش 2.6 میلیارد دلار برای خرید 10 درصد از سهام بخش معدنی پایه شرکت بزرگ معدنی برزیلی "واله Vale" توسط عربستان سعودی میان دو طرف امضا شد که دسترسی عربستان به مواد معدنی حیاتی مختلفی از جمله نیکل و مس را فراهم می کند. این شراکت برای عربستان سعودی بسیار مهم است تا به هدف ساخت 500 هزار خودروی الکتریکی تا سال 2030 از طریق سرمایه‌گذاری‌های هدفمند دست پیدا کند.

آیا گروه بریکس بر سرمایه‌گذاری‌ها و جریان‌های تجاری مواد معدنی حیاتی در جهان تأثیر خواهد گذاشت؟

آری. کشورهای تشکیل‌دهنده بریکس در دهه گذشته از محدودیت‌های صادرات مواد معدنی حیاتی استفاده کرده‌اند. داده‌های OECD  نشان می‌دهد که تا سال 2021، چین دارای 35 محدودیت صادرات منابع طبیعی بوده است، در قیاس با 17 محدودیت در روسیه، 32 محدودیت در هند، 14 محدودیت در آفریقای جنوبی و 7 محدودیت در برزیل. روند وضع این محدودیت ها در فاصله سال های 2009 تا 2020، سرعت گرفته است: چین محدودیت‌های صادراتی خود در زمینه مواد معدنی حیاتی را تا 9 برابر افزایش داده است که مجوزهای غیرخودکار و مالیات‌های صادراتی را در بر می گیرد.

دست کم، این کشورها به اجرای محدودیت‌های صادراتی انفرادی خود ادامه خواهند داد اما احتمالاً یک رویکرد هماهنگ‌تر نیز شکل خواهد گرفت. چه تحریم‌های انفرادی و چه تحریم‌های گروهی ممکن است برای امنیت ملی و انرژی جهانی دیگر کشورها پیامدهای بسیار آسیب رسانی داشته باشد. گروه گسترده‌ تر بریکس، 72درصد از خاک‌های نادر (و سه کشور از پنج کشور با بزرگترین ذخایر آن) را در اختیار خواهد داشت. بریکسِ گسترش یافته، همچنین 75 درصد منگنز جهان، 50 درصد گرافیت جهان، 28 درصد نیکل جهان و 10 درصد مس جهان (بدون در نظر گرفتن ذخایر ایران) را در اختیار خواهد داشت.

گروه گسترده‌تر بریکس همچنین ممکن است موجب افزایش سرمایه‌گذاری در پروژه‌ها و مناطقی شود که کشورهای غیرشریکِ بریکس از آن دوری می‌کنند. ایران یک نمونه خوب است. این کشور مقادیر قابل توجهی از مواد معدنی حیاتی دارد، از جمله بزرگترین ذخایر روی در جهان و دومین ذخیره مس در معدن سرچشمه. با این حال، به دلیل تحریم‌های سخت اقتصادی (در سال 2020 هفده شرکت معدنی ایران به تحریم‌ها اضافه شد)، این کشور قادر به جذب سرمایه‌گذاری برای افزایش تولید خود نشده است. به احتمال زیاد، این گروه گسترده‌تر می‌تواند به ورود جریان سرمایه‌گذاری به ایران برای تامین مقادیری مس، روی و لیتیوم در آینده، یاری رساند.

گسترش گروه بریکس برای تجارت نفت و گاز چه پیامدهایی دارد؟ 

با اضافه شدن عربستان سعودی، امارات و ایران، این گروه، شامل سه کشور از بزرگترین صادرکنندگان نفت جهان خواهد شد و 42 درصد از جریان تامین جهانی نفت را در اختیار خواهد گرفت. مدیریت بازار نفت همچنان در انحصار سازمان کشورهای صادرکننده نفت (OPEC) و تولیدکنندگان متحد (OPEC+) خواهد بود اما در درازمدت، گروه گسترده‌تر بریکس ممکن است تاثیر زیادی بر بازارهای انرژی داشته باشد. سال‌هاست که کشورهای OPEC+ شکایت دارند که تحریم‌های انرژی غربی علیه ایران و ونزوئلا سرمایه‌گذاری و جریان‌های صادراتی را محدود کرده‌ است. اخیراً هم، محدودیت‌های اتحادیه اروپا بر نفت خام و محصولات نفتی روسیه و سقف قیمتی اتحادیه اروپا و گروه هفت یا G7 بر آن، سازوکار تازه ای برای تحریم‌ها ایجاد کرده‌ که به جای حجم‌های صادراتی، درآمدها را هدف می گیرد. سایر کشورهای صادرکننده نیز نگران هستند که ابزارهای تحریمی تازه ممکن است در آینده به سمت آن‌ها نشانه رود و نگران مداخلات گروه هفت هستند که جریان‌های انرژی جهان را دگرگون کرده‌اند.

گروه گسترده‌تر بریکس، هم صادرکنندگان نفت و گاز و هم دو کشور از بزرگترین واردکنندگان آن، یعنی چین و هند، را در بر می گیرد. این دو کشور از پیوستن به "ائتلاف سقف قیمت" هدفمند علیه روسیه خودداری کرده اند. تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان در این گروه علاقه مشترکی به ایجاد مکانیزم‌هایی برای تجارت کالاها دارند که از دسترس سامانه مالی گروه هفت دور باشد. این کار کوچکی نیست. تجارت انرژی به دلار به دلایل زیادی ادامه دارد: دلار یک ارز روان و به راحتی قابل تبدیل است (برخلاف ارز چین که مشمول کنترل‌های سرمایه‌ای و مقررات نظارتی غیرشفاف بخش مالی این کشور است) و بسیاری از بزرگترین صادرکنندگان نفت جهان ارزش ارزهای خود را به دلار گره زده‌اند.

با تداوم تحریم‌های انرژی، شمار روزافزونی از مبادلات دوجانبه انرژی با ارزهای دیگری مانند یوان چینی یا روپیه هندی تسویه می‌شوند اما پرداخت‌های صورت گرفته برای واردات نفت یا گاز با ارزهای خاص، هنوز با بین‌المللی‌شدن تمام عیار فاصله زیادی دارد از جمله استفاده از یوان به عنوان ارز شخص ثالث برای معاملات بین دیگر کشورها. برای بازارهای انرژی، گسترش بریکس اصولا یک تحول نمادین است اما نشانه دیگری است که کشورها در حال بررسی راه‌هایی برای دور زدن سامانه مالی ایالات متحده و کاهش نفوذ دلار هستند.

منبع: سی اس آی اس / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11