برجام ۲ و سناریوهای پیش رو برای تهران و آژانس
از تهدید هسته‌ای تا درخواست هسته‌ای
دیپلماسی ایرانی: بعد از نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که با عدم صدور قطع‌نامه علیه تهران همراه شد، آن‌هم در شرایطی که مفاد و محتوای گزارش فصلی رافائل گروسی هشداردهنده بود، اکنون شرایط به سمتی در حال حرکت است که به نظر می‌رسد اختلافات دو طرف (تهران و آژانس) در حال تعمیق است تا جایی که مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اخیرا در گفت‌وگویی، احتمال ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت را مطرح کرد.
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در روزهای اخیر دست به انجام مصاحبه‌هایی زده و با پیش‌کشیدن برخی موضوعات ازجمله لزوم توجه به انباشت اورانیوم غنی‌شده در ایران و فراموش‌نکردن این مسئله به‌واسطه جنگ بین اسرائیل و حماس، عملا در حال تفکر برای نحوه رفتار با تهران است؛ همچنان که گروسی در گفت‌وگویی دیگر، درخواستی دال بر آغاز مذاکرات هسته‌ای با ایران را با هدف کنترل برنامه‌های تهران در این زمینه (هسته‌ای) مطرح کرد که در کنار هشدارش مبنی بر احتمال ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت، یک تضاد در موضع‌گیری‌های او، سیاست چماق و هویج را به ذهن متبادر می‌کند.
این در حالی است که با استناد به برخی گزارش‌های هفته‌های اخیر ازجمله خبرگزاری رویترز، دولت جو بایدن به دلیل موضوعاتی مانند جنگ غزه و اوکراین و در‌پیش‌بودن انتخابات ریاست‌جمهوری سال آینده فعلا به دنبال تقابل جدی با تهران در هیچ زمینه‌ای مانند هسته‌ای نیست. از سوی دیگر نوع واکنش تهران به هرگونه اقدام قهرآمیزی هم در وضعیت کنونی، واشنگتن را دست به عصا کرده است؛ کمااینکه پیش از آغاز نشست فصلی شورای حکام در ماه نوامبر، یک مقام ارشد اروپایی به رویترز گفته بود: «درحالحاضر نمی‌توانیم علیه ایران قطع‌نامه‌ای تصویب کنیم؛ زیرا این کار ممکن است آنها را به غنی‌سازی ۹۰درصدی (اورانیوم لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای) وادار کند». با‌این‌حال، دو دیپلمات دیگر غربی گفتند که تنها اقدام ممکن در ماه‌های آتی، حمایت از تلاش‌های سازمان بین‌المللی انرژی اتمی برای تقویت نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران خواهد بود.
اگرچه به گزارش رویترز، قدرت‌های غربی در ماه سپتامبر ایران را تهدید به تصویب یک قطع‌نامه الزام‌آور کرده بودند، اما مقامات ارشد غرب اذعان دارند که درحالحاضر این امر ناممکن است. در‌همین‌حال شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در نشست فصلی هزار‌و ۶۷۴ این شورا (۲۲ تا ۲۴ نوامبر/ یکم تا سوم آذر) از صادر‌کردن قطع‌نامه‌ای الزام‌آور علیه ایران خودداری کرد. اگرچه رافائل گروسی در مقام مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی موضع تهران را در سخنرانی آغازین خود محکوم و آن را «بی‌سابقه و مغایر با همکاری لازم» تلقی کرد، اما در‌عین‌حال یک دیپلمات ارشد به خبرگزاری فرانسه هم گفت «اگرچه تصویر موجود خوشایند نیست،
اما درحالحاضر واقعیت امر این است که رغبتی به برانگیختن واکنش ایران در شرایط جنگ در خاورمیانه وجود ندارد». البته این دیپلمات متذکر شد که تردید غرب در «سرزنش» ایران ممکن است تأثیر معکوس داشته و به گفته او، تنها منجر به «جسورترکردن» تهران شده است. همچنین کلسی دیونپورت یکی از اعضای اندیشکده «انجمن کنترل تسلیحاتی» نیز در مصاحبه با خبرگزاری فرانسه معتقد بود: «تصور‌کردن ایران در یک خلأ و پاسخ‌گو‌نکردنش، سیگنال اشتباهی به تهران می‌فرستد». این خبرگزاری (فرانسه) به موضع تروئیکای اروپایی (آلمان، فرانسه و انگلیس) و آمریکا در نشست شورای حکام درباره ایران هم پرداخت و نوشت اقدامات ایران با هشدار آمریکا و تروئیکای اروپایی در جلسه شورای حکام همراه شد.
با درنظرگرفتن این نکات، اکنون شاهد یک نوسان سیاسی و دیپلماتیک بین خودداری بایدن در تنش‌زایی با تهران و تداوم تشدید اختلافات تهران-آژانس هستیم که می‌تواند وقوع هر گزاره‌ای را محتمل کند. با وجود این، محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی هم در پاسخ به آنچه غرب و آژانس درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران گفته‌اند، تأکید دارد «چون آنها به تعهدات خود عمل نکردند، ما هم بازگشت از تعهدات داریم. نمی‌شود تروئیکای اروپایی انتظار داشته باشند ما برجام را کامل اجرا کنیم ولی آنها تعهدات خود را عملی نکنند».
تهدید هسته‌ای؟
در شرایطی که دولت بایدن به‌واسطه انتخابات ریاست‌جمهوری از افزایش تنش با ایران خودداری می‌کند و به دنبال کنترل تنش با تهران است، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رفتار دیگری را در پیش گرفته است. شاید دولت بایدن به دلیل تبعات افزایش تنش با ایران به‌ویژه در بازارهای انرژی و عدم صعود قیمت حامل‌های انرژی و سوخت قدری محتاط‌تر رفتار کند، ولی در موضع‌گیری‌های گروسی این احتیاط دیده نمی‌شود؛ کمااینکه او (گروسی) در گفت‌وگویی با شبکه فرانس۲۴، تهران را تهدید به اعمال تحریم یا حتی ارجاع پرونده به شورای امنیت کرد. این دیپلمات ارشد هسته‌ای در ابتدای مصاحبه‌اش راجع به ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران با بیان اینکه «تهران تسلیحات هسته‌ای ندارد»، مدعی شد که ایران از توانمندی‌های لازم در این زمینه (ساخت سلاح هسته‌ای) برخوردار است که این نگران‌کننده است.
بنا بر گزارش ایسنا، گروسی با اشاره به توافق هسته‌ای (برجام) که در آن ایران با قدرت‌های جهانی توافق کرد در ازای لغو تحریم‌ها برنامه هسته‌ای خود را محدود کند، از واردشدن برجام به برزخ سیاسی از زمان خروج آمریکا از توافق در سال ۲۰۱۸ گفت و به گفته او، ایران هم از آن پس پایبندی به این توافق را متوقف کرد. از این‌رو او در این گفت‌وگو عنوان کرد امکان انجام‌دادن فعالیت‌هایی برای تهران فراهم شد که تا حدی می‌تواند نگران‌کننده باشد؛ برای مثال، غنی‌سازی اورانیوم در سطوح بسیار بالا.
مدیرکل آژانس، ایران را عضوی از پیمان منع اشاعه تسلیحات اتمی (ان‌پی‌تی) دانست و از این منظر به میزان همکاری ایران با آژانس درباره ذرات یافت‌شده اورانیوم در برخی تأسیسات در ایران ورود کرد. دراین‌باره، گروسی به وجود اختلافاتی بین دو طرف (تهران و آژانس) نقبی زد و گفت: «بازرسان آژانس ذرات اورانیوم غنی‌شده با خلوص بالا را در محل‌هایی که نباید اورانیومی در آن وجود می‌داشت، کشف کردند. بنابراین، مسائل زیادی درباره این برنامه هسته‌ای پیش آمد و ما در تلاش بوده‌ایم با ایران همکاری لازم را داشته باشیم تا آنها را حل کنیم».
این دیپلمات برجسته حوزه هسته‌ای در ادامه گفت‌وگو با فرانس ۲۴ که ایسنا بخش‌هایی از آن را منتشر کرده است، اذعان کرد: «آژانس در برخی موارد اختلافاتی با تهران موفق به حل آن شده و در برخی موارد دیگر این اختلافات با طرف ایرانی کماکان به قوت خود باقی است». گروسی از وجود سؤالات بی‌جواب فراوان آژانس درباره ابعاد پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران خبر داد و به زعم او اگرچه آژانس یک نهاد بین‌المللی است و به راهکارهای دیپلماتیک باور دارد اما در این زمینه، در شرایطی قرار داریم که مطلوب‌مان نیست و در این راستا، گروسی خواستار «همکاری کامل» ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شد.
او در پاسخ به اینکه آژانس در صورت همکاری‌نکردن ایران چه تدابیری خواهد داشت، دست به تهدید تهران زد و عنوان کرد «اگر فعالیت راستی‌آزمایی و نظارت بازرسان آژانس رضایت‌بخش نباشد، می‌توان گفت ایران در حال عدم پایبندی به تعهدات بین‌المللی است و ممکن است کار به شورای امنیت سازمان ملل برسد یا تحریم‌هایی علیه تهران اعمال شود». گروسی این را هم افزود که «ایران می‌گوید می‌خواهد مانند یک کشور عادی و کشوری که در حال عمل به تعهدات خود است، با آن رفتار شود. آنچه ما می‌گوییم این است که (در) تأسیسات خود را باز و با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سطوح لازم همکاری کنید».
از درخواست برای آغاز مذاکرات هسته‌ای تا طرح «برجام ۲»
در حالی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مصاحبه با شبکه فرانس۲۴، تهران را تهدید به اعمال تحریم یا حتی ارجاع پرونده به شورای امنیت کرد که روز پنجشنبه در گفت‌وگویی با روزنامه فایننشال تایمز، تغییر لحن داد و از غرب خواست تا مذاکرات هسته‌ای با ایران را از سر بگیرد و از موضوع هسته‌ای ایران به دلیل جنگ حماس و اسرائیل غافل نشود. گروسی با بیان اینکه «نیاز به نوعی بازآفرینی سیستم گفت‌وگو با ایران وجود دارد»، از قدرت‌های جهانی خواست تا مذاکرات با ایران را از سر بگیرند و مسئله انباشت اورانیوم غنی‌شده در ایران فراموش نشود.
او با طرح این ادعا که افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده در ایران می‌تواند هشداردهنده باشد، گفت: «البته ممکن است توجهات به سمت چیز دیگری باشد، اما این، مسئله را حل نمی‌کند و حتی ممکن است آن را حادتر کند، به این معنا که یک حس بی‌تفاوتی وجود دارد. ممکن است مردم به [موضوع هسته‌ای ایران] نگاه نکنند، اما مشکل همچنان وجود دارد». مدیرکل آژانس اتمی خاطرنشان کرد مذاکرات با ایران ممکن است به یک چارچوب جدید نیاز داشته باشد، نه تلاشی برای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا در سال ۲۰۱۸ به‌طور یک‌جانبه از آن خارج شد. گروسی در مهم‌ترین بخش از سخنان خود موضوع برجام جدید یا برجام دوم را پیش کشید و در تشریح بیشتر آن توضیح داد که اکنون تلاش برای بازگرداندن [توافق هسته‌ای] به چارچوب برجام کارساز نخواهد بود. شما هنوز می‌توانید آن را یک برجام بنامید، باید یک برجام ۲ باشد یا چیزی شبیه به آن، زیرا باید خود را با شرایط وفق دهید.
گروسی همچنین مدعی شد وضعیت برنامه هسته‌ای ایران «بسیار نامشخص» است و از کشورها خواست «بنشینند و دوباره در این زمینه تعامل کنند». مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ادامه با اشاره وضعیت سیاسی در کشورهای مختلف که مانع از مشارکت کامل برخی از آنها می‌شود، گفت دیگر موانع پیش‌روی پیگیری مذاکرات هسته‌ای با ایران شامل حواس‌پرتی داخلی است. او تصریح کرد ما از دیگران نمی‌خواهیم که بر ایران فشار بیاورند، بلکه با ما تعامل کنند. برای موفقیت این امر باید حداقل سطح اجماع در جامعه بین‌المللی وجود داشته باشد و ایران هم باید واقعا با ما همکاری کند.
واکنش به سلسله مصاحبه‌های گروسی
در مقابل ابوالفضل عمویی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دیروز (جمعه) و در واکنش به ادعا‌های رافائل گروسی به مدیرکل آژانس بین‌المللی توصیه کرد با تمرکز بر کار فنی خود، از مسیر بی‌طرفی خارج نشده و رویکرد سیاسی را انتخاب نکند؛ چراکه به گفته این نماینده مجلس یازدهم، رویکرد سیاسی مانعی برای همکاری‌های ایران و دبیرخانه آژانس خواهد بود. ابوالفضل عمویی این نکته را هم در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد که مواضع اخیر آقای گروسی به‌ویژه مصاحبه با خبرگزاری فرانس ۲۴، خارج‌شدن مدیرکل و دبیرخانه آژانس از روند یک فعالیت حرفه‌ای است.
سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس توضیح داد اینکه مدیرکل آژانس به‌جای تمرکز بر کار فنی خود، بر ایجاد فضای رسانه‌ای تمرکز کند و پیوسته مصاحبه در برنامه هسته‌ای ایران داشته باشد، نه در چارچوب وظایفش است و نه با نقش بی‌طرفی آژانس همخوانی دارد. بنابراین اگر آقای گروسی مایل به نقش‌آفرینی در موضوعات سیاسی است، به موضوع تهدیدات هسته‌ای رژیم صهیونیستی علیه مردم غزه هم بپردازد. این نماینده مجلس ادامه داد: «متأسفانه در دور اخیر گزارش آژانس و مواضع مدیرکل، مجددا شاهدیم آژانس بر مباحث غیرفنی در برنامه هسته‌ای ایران تمرکز کرده است؛ ارزیابی ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران با ظرفیت تولید تولید بمب هسته‌ای مقایسه‌ای بی‌جاست، چون جمهوری اسلامی ایران هیچ‌گاه اراده‌ای برای ساخت تسلیحات هسته‌ای نداشته و آژانس هم در فعالیت‌های خود و بازرسی‌های پیوسته‌ای که از برنامه هسته‌ای ایران داشته، نتوانسته ادعای انحراف برنامه هسته‌ای ایران را اثبات کند».
عمویی با تأکید بر اینکه جمهوری اسلامی ایران یک برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز در جهت تأمین نیازهای داخل کشور دارد و رشد و پیشرفت این برنامه در سال‌های اخیر با تمرکز بر تأمین نیازهای ایران بوده است، متذکر شد بدعهدی به طرف مقابل مربوط می‌شود که تعهدات خود را بر اساس برجام سال ۲۰۱۵ انجام نداده است. او در پایان گفت: توصیه می‌کنیم به آقای گروسی که بر کار فنی خود تمرکز کرده و از مسیر بی‌طرفی خارج نشود و رویکرد سیاسی را انتخاب نکند؛ رویکرد سیاسی مانعی برای همکاری‌های ایران و دبیرخانه آژانس خواهد بود./شرق
نظر شما :