تضاد منافع تهران و مسکو در قره باغ

کریدور زنگزور، طرح ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک روسیه در قفقاز جنوبی

۲۱ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۲:۰۰ کد : ۲۰۲۸۱۴۲ آسیا و آفریقا انتخاب سردبیر
قهرمان نورانی درآباد در یادداشتی برای دیپلماسی ایرانی می نویسد: در سه سال اخیر این ذهنیت در ایران شکل گرفت که آذربایجان و ترکیه تبانی کرده اند تا "دالان تورانی – ناتویی – صهیونیستی" در آن سوی مرز ایران را ایجاد کنند و به این وسیله تغییرات ژئوپلیتیک جدیدی را در منطقه رقم بزنند. اما احتمالاً به این فرضیه مهم توجه نشد که چه بسا گرداننده بازی ژئوپلیتیک در آن سوی مرز، روسیه باشد و روس ها قصد دارند فصل نهایی استراتژی جدید خود در قفقاز جنوبی را عملیاتی کنند. در واقع از ابتداء مشخص بود که بازیگران دیگر به دلیل محدودیت های جدی ژئوپلیتیکی قادر نیستند قاعده بازی را به نفع خود تغییر دهند. این بدان معناست که ایجاد کریدوری در جنوب ارمنستان با طراحی روسیه در حال پیگیری است نه ناتو، غرب و یا صهیونیست ها.
کریدور زنگزور، طرح ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک روسیه در قفقاز جنوبی

نویسنده: قهرمان نورانی درآباد، کارشناس ارشد مسائل اوراسیا 

دیپلماسی ایرانی: پس از اظهارات صریح مقامات روسیه، از جمله سرگی لاوروف، وزیر أمور خارجه روسیه درباره لزوم گشایش کریدور زنگزور در جنوب ارمنستان و مزمت مسئولان ارمنی از سوی وی به سبب تعلل در عمل به تعهدات خود در توافقنامه آتش بس دهم نوامبر سال 2020، سفیر فدراسیون روسیه در تهران به وزارت امور خارجه ایران دعوت شد تا مراتب نگرانی تهران از تغییرات احتمالی ژئوپلیتیک در منطقه را به مسکو منعکس کند. ظن قوی بر این است که کریدور مزبور بیش از آنکه مورد نیاز جمهوری آذربایجان و ترکیه باشد برای روسیه اهمیت حیاتی دارد و روس ها تحقق پروژه ارتباطی مزبور را دنبال خواهند کرد. اصولاً انگیزه روسیه از بازگشایی کریدور زنگزور چیست؟ 

وضعیت حقوقی بحث برانگیز گذرگاه ریلی و جاده ارتباطی جنوب ارمنستان 

مقامات ارمنستان بارها اعلام کرده اند که به شرط تأمین حاکمیت ملی خود برای رفع انسداد ارتباطات و ایجاد مسیرهای مختلف برای ارتباط آذربایجان با قلمرو برون بوم آن کشور یعنی نخجوان آماده هستند. اما وزارت امور خارجه ارمنستان اعلام کرده است که کاربرد اصطلاح "کریدور" به معنای از بین رفتن حقوق حاکمیتی این کشور خواهد بود و ارمنستان تحت هیچ شرایطی آن را نمی پذیرد. در مقابل این موضع گیری، باکو بر تردد آزادانه و بدون بازرسی، مسکو هم بر سپردن امنیت خطوط حمل و نقل به نیروهای فدرال روسیه طبق مفاد توافقنامه سه جانبه تأکید می ورزند. 

در بند نهم بیانیه سه جانبه که در شب 10 نوامبر سال 2020 به امضاء رهبران روسیه، آذربایجان و ارمنستان رسید، آمده است: «تمامی راه های ارتباطی و اقتصادی در منطقه گشوده می شوند. ارمنستان ارتباط حمل و نقلی بین مناطق غربی آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان را تضمین می کند. کنترل حمل و نقل برعهده سرویس امنیت فدرال روسیه خواهد بود». مقامات و کارشناسان ارمنستان تاکید می کنند که در این متن هیچ اشاره ای به "کریدور" نشده است. 

در نوامبر سال 2022، نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان تصریح کرد که دولت متبوع وی به شرط تضمین حقوق حاکمیتی مشکلی با گشایش خطوط ارتباطی ندارد و حاضر به ایجاد پست های بازرسی در مرز ارمنستان و آذربایجان است. این پیشنهاد با استقبال اتحادیه اروپا و آمریکا و واکنش سرد آذربایجان و روسیه روبه‌رو شد. 

اکنون در ارمنستان این بحث وجود دارد که آیا سند آتش بس 2020 را می توان معتبر دانست؟ 

برخی از تحلیلگران پیشنهاد می کنند که پاشینیان امضاء خود در این سند را پس بگیرد. زیرا به گفته آنها دو طرف دیگر که آن را امضا کرده اند به تعهدات خود عمل نکرده اند، حال آنکه مصرانه خواهان اجرای برخی مفاد سند از سوی ارمنستان هستند. 

در پاسخ به این شبهه افکنی ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه تاکید کرد که بیانیه سه جانبه همچنان معتبر است. 

در همین حال چندی پیش اخباری منتشر شد مبنی بر اینکه آذربایجان و ارمنستان تعیین وضعیت حمل و نقل ریلی و جاده ای در استان سیونیک را از مفاد قرارداد صلح بین دو کشور خارج می کنند و غرب هم از چنین ایده ای استقبال کرد؛ اما روسیه بلافاصله وارد عمل شد و بر گنجانده شدن موضوع بازگشایی خطوط حمل و نقل در پیش نویس قرارداد صلح تأکید کرد. چنین واکنش معناداری نشان می دهد که روسیه هرگز از منافع خود در منطقه دست نخواهد کشید و دغدغه این کشور نه صلح پایدار بین آذربایجان و ارمنستان، بلکه تداوم هژمونی خود در منطقه قفقاز جنوبی است. در این میان سفر غیر منتطره ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه هم نمی توانست با استراتژی کلی مسکو در منطقه بی ربط باشد. او در جریان این سفر درباره روند مذاکرات صلح بین آذربایجان و ارمنستان با همتای آذربایجانی خود به تبادل نظر پرداخت و قرار شد نتیجه گفت‌وگوها را به اطلاع نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان هم برساند. در این زمینه گمانه زنی ها در باره توافق پنهانی پوتین – علی اف چنین است: 1- قرارداد صلح باید با میانجیگری انحصاری روسیه و در چارچوب توافقنامه آتش بس دهم نوامبر سال 2020 امضاء شود و اتحادیه اروپا و آمریکا دخالتی در این موضوع نداشته باشند. 2- در صورت مقاومت ارمنستان از بازگشایی خطوط ارتباطی روند مذاکرات صلح متوقف شود و پس از آن ارتش آذربایجان با چراغ سبز روسیه و با هدف اعمال فشار بیشتر بر ارمنستان برای موافقت با گشایش کریدور فراسرزمینی به پیشروی در استان سیونیک (زنگزور) ادامه دهد. 

چرا کریدور زنگزور برای روسیه اهمیت دارد؟ 

در سه سال اخیر این ذهنیت در ایران شکل گرفت که آذربایجان و ترکیه تبانی کرده اند تا "دالان تورانی – ناتویی – صهیونیستی" در آن سوی مرز ایران را ایجاد کنند و به این وسیله تغییرات ژئوپلیتیک جدیدی را در منطقه رقم بزنند. اما احتمالاً به این فرضیه مهم توجه نشد که چه بسا گرداننده بازی ژئوپلیتیک در آن سوی مرز، روسیه باشد و روس ها قصد دارند فصل نهایی استراتژی جدید خود در قفقاز جنوبی را عملیاتی کنند. در واقع از ابتداء مشخص بود که بازیگران دیگر به دلیل محدودیت های جدی ژئوپلیتیکی قادر نیستند قاعده بازی را به نفع خود تغییر دهند. این بدان معناست که ایجاد کریدوری در جنوب ارمنستان با طراحی روسیه در حال پیگیری است نه ناتو، غرب و یا صهیونیست ها. در اصل کریدور زنگزور در کنار اهمیتش برای آذربایجان و ترکیه، گذرگاه ضروری و استراتژیک برای روسیه نیز است و مسکو اجرای آن را در راستای استراتژی کلان خود در منطقه می بیند. 

مزایای ایجاد گذرگاه تحت نظارت روسیه در جنوب ارمنستان فارغ از تأثیر احتمالی آن بر آینده مرز مشترک ایران – ارمنستان به شرح زیر است: 1- قفقاز جنوبی دستخوش دگرگونی ژئوپلیتیکی است و روسیه به رغم تصورات غیر واقعی محافل آکادمیک هنوز دست برتر را در این منطقه حساس دارد. کنترل کریدور زنگزور را هم باید در چارچوب اهداف ژئوپلیتیکی روسیه دید. 2- روسیه برای متنوع سازی ارتباطات حمل و نقلی خود به مسیرهای جدید نیاز دارد. در مورد کریدور زنگزور ایجاد پیوستگی ریلی ارزان قیمت با بنادر ترکیه در دریای مدیترانه و دسترسی به بندرعباس در پی ناامنی برای تردد کشتی های تجاری روسیه در دریای سیاه و تحریم های غرب قابل تأمل است. 3- کنترل کریدور زنگزور به لحاظ حقوقی اهرم مهمی برای تداوم حضور نظامی روسیه در ارمنستان به شمار می رود و روسیه هرگز از این امتیاز استثنایی صرف نظر نخواهد کرد. 4- روسیه با کنترل گذرگاه زنگزور تحرکات اتحادیه اروپا، آمریکا و ترکیه را یک جا زیر نظر خواهد گرفت و در صورت لزوم دسترسی آنها به آسیای مرکزی را سد خواهد کرد. 5- ارمنستان در نظر روسیه حلقه مهمی برای حفظ اوراسیا و به عبارتی دروازه اوراسیا محسوب می شود و لذا کنترل مرزهای آن با ایران و ترکیه از مسایل کلیدی برای روسیه هستند. درست به همین دلیل با وجود خروج مرزبانان روس از فرودگاه زوارتنوتسِ ایروان حفاظت از مرزهای ارمنستان با ایران و ترکیه در دست نیروهای مرزبانی روسیه باقی ماند. 

نتیجه گیری 

اولویت ها و استراتژی روسیه در قفقاز جنوبی بسیار متفاوت از انتظارات ایران است و این دولت مصمم به گشودن کریدور زنگزور و در دست گرفتن کنترل آن است. از سوی دیگر روسیه به هیچ وجه علاقه مند به کریدور ارس در سمت ایران نیست و احداث آن را با منافع ملی خود در تضاد می بیند. در این میان بیم آن می رود که ارمنستان از موضع خود در موضوع خطوط ارتباطی (کریدور زنگزور) در منطقه عدول کند و به شرایط روسیه و آذربایجان تن بدهد. لذا مشارکت در طرح یاد شده و پرهیز از تقابل با همسایگان چشم انداز بهتری می تواند برای ایران داشته باشد. تنها در صورت مشارکت می توان برخی از مفاد طرح کریدور زنگزور را به نفع کشورمان تغییر داد و از مزایای آن بهره مند شد.

کلید واژه ها: قره باغ ارمنستان جمهوری آذربایجان ایران و روسیه ایران و آذربایجان ایران و ارمنستان ایران و قره باغ ایران و ترکیه ایران و قفقاز زنگه زور زنگزور گذرگاه زنگزور روسیه جنوب ارمنستان کریدور کریدور زنگزور آذربایجان آذربایجان ترکیه منطقه


( ۱۷ )

نظر شما :

عباسی ۲۱ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۳:۱۰
نوشته منطقی است.
خسرو ۲۱ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۳:۲۷
فارغ از مقدمه و توضیحات نوشته--- نتیجه گیری منطبق بر واقعیات بود مشارکت در زنگه زور و پرهیز از تقابل با همسایگان ( بخوانید روسیه ) تا وقتی که جمهوری اسلامی ایران تکلیف روابط با همسایگان واقعی را روشن نکرده است معقول است پوتین شخصیت پراگماتیک و جاه طلبی دارد اگر روزی در معامله با غرب بر سر اکراین مجبور باشد ایران را خواهد فروخت مثال واضح آن جزایر سه گانه ایران و مواضع روسیه در این مورد می باشد
عبدالرضا ۲۱ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۳:۳۱
احسن تحلیل درست ومنطبق با منافع ملی ایران است در این صورت یک تهدید به فرصت تبدیل می شود امید است سیاست خارجی دولت نیز چنین باشد
جعفر ۲۱ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۴:۴۳
نکته اصلی این است که اصولاً چراغ سبز روسیه به آذربایجان برای آزادسازی سازی اراضی قره باغ به خاطر این بود که پس از جنگ اوکراین ، روسیه مسیر دیگری برای صادرات نفت و گاز خود از طریق آذربایجان و کریدور زنگزور در دسترس داشته باشد .
حسن دمیرچی اوغلو ۲۱ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۵:۴۱
بسیار متن خوبیه و نتیجه گیری نهایی منطقی و بر اساس عزت ملی است. کریدور زنگه زور انشالله به آذربایجان باز خواهد گشت.
مصطفی ۲۱ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۶:۰۰
مقاله مستدل و منطقی و به دور از هرگونه خیال پردازی و توهماتی که معمولا در نوشته های افرادی مانند احمد کاظمی یا رائفی پور و ... مشاهده می شود،بود انشاا...که مسئولین نظام توجه بکنند و با اشتباهات خود را از مزایای گشایش کریدور زنگزور محروم نکنند
حامد ۲۱ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۶:۰۱
متاسفانه بخشی از مشکلات ایران به خاطر همین تحلیل های بر اساس ضعف و منافع قومی قبیله ای به جای منافع ملی است. اشغال آرارات توسط ترکیه و پذیرش آن توسط رضاشاه اشتباه بود، طرفداری از باکو در جنگ قره باغ و انفعال در برابر آنها اشتباه بود، و الان هم این رویکرد که برویم در طرف کشوری قرار بگیریم که ادعای ارضی علیه ایران دارد و در عملیات‌های نظامی و جاسوسی خاکش را در اختیار دشمنان ایران قرار داده است!
فرزاد ۲۱ شهریور ۱۴۰۳ | ۲۲:۱۲
ایران صریحا ودر بالاترین سطح موضعش را اعلام کرده.ارمنستان هم در بالاترین سطح مخالفتش را با هر کریدوری که حاکمیت ملیش رو نقض کنه وتوسط کشور ثالث مورد نظارت قرار بگیره اعلام کرده.حالا تنها یک راه میمونه.همون چیزی که مدتهاست طرفین خودشون رو برای اون آماده کردن و هیچ گریزی از اون نیست.
ایرانی ۲۲ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۰:۱۵
چه تحلیل عمیقی
یحیی نجفی ارشادی ۲۳ شهریور ۱۴۰۳ | ۰۰:۰۸
بسیار تحلیل دقیق
ابراهیم قدیمی ۲۳ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۹:۴۵
زنگزور جعلی چه استفادهای برای صاورات روسبه دارد؟روسیه کسور صادر کننده گالاهای ماشینی وغیر ماشینی مصرفی صادراتی نیست۔سازنده واحد های سرمایه ای تولیدی ودفاعی برای کشورهای مورد تقاصا است۔نه یخچال دارد نه اتومبیل ونه موبایل هرسال مدل جدید۔
ابراهیم قدیمی ۲۳ شهریور ۱۴۰۳ | ۱۹:۵۳
شعارهای ضد امریکائی وضد روسی وضد چینی بدون شناخت ماهیت های این کشورها شده است نشان روشنفکری۔خوشا بحال اروپائی ها۔البته انگلیسی ها در الویت هستند سپس المانی ها ودر انتها فرانسوی ها۔