چرا عربستان از تنش‌زدایی با ایران می‌ترسد؟

اوج گیری تنش های سیاسی میان ایران و عربستان، باعث بروز واکنش های متفاوتی در میان بازیگران بین المللی شده است؛ هرچند برخی بازیگران عربستان را در افزایش این تنش ها همراهی می کنند، از سوی دیگر، برخی بازیگران نظیر آلمان تلاش هایی را به منظور کاهش اختلافات آغاز کرده اند. سفر ۱۴ بهمن وزیر امور خارجه آلمان به ایران و سفر دیروز او به امارات و عمان ـ بنا به سخنان معاون سخنگوی وزارت خارجه آلمان ـ در همین راستا یعنی کاهش تنش میان ایران و عربستان صورت گرفته است.

به گزارش «تابناک»، ساسون شبلی، معاون سخنگوی وزارت خارجه آلمان گفته بود، اشتاین مایر، وزیر امور خارجه آلمان روز یکشنبه ۱۶ اسفند در دیدار با همتایان عمانی و اماراتی خود، موضوع کاهش تنش میان ایران و عربستان را مطرح خواهد کرد؛ آلمان همیشه تلاش نموده است تا تنش میان ایران و عربستان کاهش یابد.

در همین رابطه «تابناک» بر آن شد تا با یک گفت و گوی خبری، پرسش هایی پیرامون این موضوع با دکتر کیهان برزگر، رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه مطرح نماید.

این استاد دانشگاه در رابطه با ریشه منازعات سیاسی میان ایران و عربستان به «تابناک» گفت: «به نظر من، منازعات فعلی مربوط به مسائل جاری منطقه است که به گونه ای همزمان به نفع ایران و به ضرر عربستان پیش می رود. اکنون موضوع اصلی ایران در بحران سوریه، یعنی اولویت مبارزه با تروریسم، برجسته تر شده و با قدرت های بزرگ، به خصوص غرب به توافق هسته ای دست یافته و جدای از این، اخیراً یک انتخابات خوب را در داخل برگزار کرده است».

دکتر برزگر افزود: هرچند همه موارد بالا نشان از ثبات و افزایش اهمیت ایران در منطقه و جهان دارد، از سوی دیگر، عربستان سعودی زیر فشار و تهدید جهانی به خاطر بحران سوریه است، زیرا نیروهای طرفدار عربستان متهم به اقدامات تروریستی هستند و جامعه جهانی علیه آن ها شده است. جدا از این موضوع، واقعیت دیگر آنکه وضعیت ایدئولوژی وهابیسم سعودی ها به عنوان موتور محرک افراط گرایی مورد انتقاد جدی غرب است و همچنین سعودی ها مسأله مهم جانشینی رهبری و حفظ نظام سیاسی و بقای سیاسی خود را در داخل دنبال می کنند. همه آنچه گفته شد، نشان از این دارد که عربستان در شرایطی متغیر و حتی بی ثبات گرفتار آمده و در تلاش است به هر روشی شده شرایط خود را بهبود بخشد».

این استاد دانشگاه با اشاره به موارد بالا، در پاسخ به چرایی منازعه میان ایران و عربستان ادامه داد: «در این شرایط، هر بازیگری که بتواند نقش بیشتری در مبارزه با تروریسم، حل بحران های منطقه ای و ایجاد ثبات ایفا کند، جایگاه قوی تری در آینده منطقه و به تبع آن در روابط با قدرت های جهانی خواهد داشت. عربستانی که نتوانست مانع توافق هسته ای میان ایران و غرب و به خصوص آمریکا شود، اکنون تمام تلاش خود را برای مهار ایران متمرکز کرده و امید دارد با تدوام تنش زایی منطقه ای با ایران تا ورود یک رئیس جمهور جدید به کاخ سفید مسأله را ادامه دهد و به گونه ای میان ایران و آمریکا در مسائل منطقه ای تنش ایجاد کند و در نتیجه، پای آمریکا را مستقیم به این بحران باز کند. به همین دلیل است که عربستان مدام بر طبل تأثیرات منفی توافق هسته ای ایران با غرب می کوبد و سعی می کند، از طریق لابی و منابع مالی خود در جهت ایجاد رعب میان کشورهای منطقه به خاطر نزدیکی ایران و غرب استفاده کند».

کیهان برزگر افزود: «رقابت عربستان با ایران حتی در شیوه جنگ با داعش هم نمایان شده است. سعودی ها احساس می کنند، ایران در رهبری مبارزه با داعش نقش بر تر را دارد و اینکه غربی ها در نهایت به ائتلاف ایران و روسیه نزدیک می شوند. برای همین، به سرعت ائتلاف به اصطلاح اسلامی خود را برای ایجاد یک بلوک عربی سنی ایجاد کردند تا رهبری سنی خود را در منطقه از دست ندهند».

این استاد دانشگاه چرایی همراهی کشورهای خلیج فارس با عربستان در جریان ائتلاف به اصطلاح اسلامی مبارزه علیه تروریسم به رهبری عربستان را نیز آن دانست که این کشور ها حفظ موقعیت منطقه ای عربستان را برای حفظ رژیم سیاسی خود ضروری می دانند.

برزگر ادامه داد: «توسعه روابط سیاسی ایران و روسیه از طریق مبارزه با داعش موضوع دیگری است که از سوی عربستان مورد تأیید نیست و توسعه روابط همزمان ایران در دو جبهه غرب و روسیه، سعودی ها را بسیار نگران کرده و آن ها را به سمت رفتار تهاجمی در برابر ایران در منطقه سوق داده است».

رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه در پاسخ به اینکه علت تمایل بازیگران اروپایی برای میانجیگری میان ایران و عربستان چیست، گفت: «این بیشتر به ضرورت حفظ ثبات در منطقه برای رفع مشکلات جدید اروپا، مثل ظهور پدیده تروریسم داعش، پیوستن شهروندان اروپایی به آن و اخیراً مسأله مهاجرین سوری و سایر کشورهای منطقه به اروپا مربوط می شود. کشورهای اروپایی، به خصوص آلمان، معتقدند برای پیشگیری از مشکلات فوق، بهتر است منابع سیاسی- دیپلماتیک و تا حدودی اقتصادی خود را صرف گسترش همکاری منطقه ای و پذیرش مسئولیت توسط خود دولت های منطقه کنند و تا حد ممکن از بروز شکاف های قومی- مذهبی جلوگیری کنند. بازیگران اروپایی اکنون به این نتیجه رسیده اند که رفع تنش بین ایران و عربستان کلید دستیابی به راه حل سیاسی در بحران سوریه و برقراری ثبات در منطقه است».

این استاد دانشگاه در رابطه با تفاوت میانجی گری آلمان با دیگر کشور ها افزود: «در این چارچوب، آلمان جایگاه مهمی در اتحادیه اروپا دارد و همین امر، وزن مسئولین این کشور را در برخورد با مشکلات اروپا بیشتر می کند؛ به طوری که آلمان مجبور است رعایت اصول و ارزش های اروپایی را در کنار تأمین منافع خود همزمان در نظر بگیرد. در همین راستا آلمان در برخورد با موج اخیر مهاجرت از منطقه به اروپا مسئولیت بیشتری پذیرفت و حتی به کشورهای مسیر راه مثل ترکیه و مجارستان فشار وارد کرد که راه را برای رسیدن مهاجران به آلمان هموار کنند».

رئیس گروه روابط بین الملل واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد، واکنش هر کدام از کشورهای ایران و عربستان به می انجی گری آلمان را متفاوت و به شرح زیر توصیف کرد: «این مسأله در نزد دو کشور و در روند زمان متفاوت است. در طرف ایران، به نظرم چون آلمان یک کشور غربی است، ایران کمی محتاط عمل خواهد کرد تا واکنش های منفی منطقه ای و روابط با گروه های سیاسی دوست خود را در نظر بگیرد. ضمن اینکه ایران پس از اجرای توافق هسته ای کمی با آسودگی خیال بیشتر عمل خواهد کرد. به هر حال، اکنون شرایط جدیدی است و ایران در شرایط جدید قاعدتاً از این نوع میانجی گری استقبال می کند؛ به خصوص که در شرایط بهتر منطقه ای نیز قرار دارد».

این استاد دانشگاه در مورد واکنش عربستان نیز به میانجی گری آلمان گفت: «در طرف عربستان، موضوع متفاوت است. موضوع این است که سعودی ها اکنون شرایط را برای مذاکره فراهم نمی بینند و لذا کمتر به این نوع میانجی گری ها اهمیت می دهند».

دکتر برزگر تأکید کرد: «البته سعودی ها ظاهر قضیه را که علاقه مند به مذاکره و رفع تنش با ایران هستند، حفظ می کنند تا به سیاست های خود مشروعیت بدهند، ولی مسأله واقعی عربستان چیز دیگری است. آن ها بیشتر به فکر تأثیرات منفی چنین مذاکراتی بر موقعیت سیاسی و میدانی طرفداران خود در بحران سوریه و یمن هستند. این نیرو ها (تروریست های منطقه) که اکنون از آمریکا و کشورهای غربی قطع امید کرده اند، تنها امیدشان به حمایت های آل سعود است. لذا حل مسأله با ایران قطعاً پیام منفی به این ها می دهد که در شرایط بسیار ضعیفی نیز هستند. عملی شدن این اقدام به نوعی به معنای باخت به خصوص در سوریه و تاحدودی یمن برای عربستان است».

این استاد دانشگاه در پایان افزود: «ماحصل میانجیگری و توفیق در آن، موقعیت عربستان را در عرصه منطقه ای و جهانی تضعیف می کند. اما به هر حال عربستان در یک مرحله ای قرار دارد که مجبور به پذیرش این نوع میانجی گری ها و رفع تنش هاست، زیرا دنیا خواهان ثبات در منطقه است و نه جنگ ها و رقابت هایی که منجر به گسترش تروریسم و افراط گرایی در جهان می شوند».

گفتنی است، پیش از این، اندونزی، ترکیه، ژاپن، روسیه، کویت، چین، عراق، اتریش و پاکستان با ابراز نگرانی از تنش های به وجو آمده میان ایران و عربستان، خواستار میانجی گری برای کاهش تنش های میان دو کشور شدند. همچنین وزیر خارجه آمریکا نیز طی تماس هایی با وزیران خارجه ایران و عربستان، خواستار خویشتن داری در مواجهه با اختلافات طرفین شده بود.