حضور روسیه و غیبت عجیب اسرائیل

نویسنده: محمدمهدی سیدناصری، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان

دیپلماسی ایرانی: از ابتدای تاریخ تا به امروز، جهان بروز جنگ‌های بین‌المللی و داخلی تازه‌ای را شاهد بوده است. در واقع یکی از بلایایی که اصلی‌ترین قربانیان آن در طی تاریخ کودکان بوده و هستند، جنگ است.  پدیده‌ی نامیمون جنگ، حقوق کودکان از جمله‌ حق حیات، حق زندگی در کنار خانواده، حق بهداشت، حق پیشرفت و تحصیل و آموزش کودکان را نقض می‌کند. کودکان بی‌دفاع در جنگ‌ها کشته می‌شوند، مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند، خانه و خانواده خود را از دست می‌دهند و با فقدان آموزش و بهداشت با مشکلات عمیق روحی مواجه می‌شوند. کودکان به عنوان بخشی از جامعه که به بیشترین حمایت در برابر خشونت، آزار جنسی، سوءتغذیه و شرکت در مخاصمات مسلحانه نیاز دارند معمولاً در دوران تنش و نزاع مسلحانه به فراموشی سپرده می شوند و در فضای بی‌کیفری به فراخور مورد سوء‌استفاده‌ی نیروهای نظامی ‌قرار می‌گیرند. کودکان عامل برانگیختن مخاصمات مسلحانه نیستند، اما همواره صدمات زیادی را در این رابطه به صورت‌های گوناگون متحمل شده‌اند. آنها از محروم‌ترین گروه‌های انسانی هستند که همیشه در جنگ، بحران‌های سیاسی و بلایای طبیعی اولین تیر به سمتشان نشانه می‌رود، به‌طوری که در بیشتر موارد کودکان آواره و پناهنده در معرض انواع وضعیت‌های بحرانی قرار می گیرند و مجبور می‌شوند شهر و دیار خود را ترک کنند. در این راستا جامعه‌ی انسانی خود را موظف می‌داند شرایط قومی، نژادی و ملی را کنار بگذارد و تنها با در نظر گرفتن اشتراک در وجوه انسانی و تعلقات بشری به این‌گونه افراد کمک کند. 

در حقوق بین‌الملل، کودکان به عنوان آسیب‌پذیرترین قشر جامعه در جنگ معرفی شده‌اند، اما در عمل و بعد از چند دهه هنوز هم در عصر متاورس قربانی شدن کودکان بی‌گناه در منازعات را شاهد هستیم. از فلسطین، یمن و افغانستان گرفته تا میانمار، سودان جنوبی و جمهوری دموکراتیک کنگو و هائیتی و اوکراین حقوق کودکان به طور فزاینده‌ای نقض می‌شود. سازمان ملل‌متحد شش مورد نقض فاحش و جدی حقوق کودکان در مخاصمات مسلحانه را مورد شناسایی قرار داده که عبارتند از؛ ۱-کشتن و معلول ساختن کودکان، ۲- سربازگیری کودکان و استخدام آنان در مخاصمات مسلحانه، ۳- حمله به مدارس و بیمارستان‌ها، ۴- سوء استفاده و بهره‌‌کشی جنسی از کودکان، ۵- ربودن کودکان، ۶- محرومیت کودکان از دسترسی به کمک‌های بشردوستانه.

دبیرکل سازمان ملل متحد هر ساله به عنوان بخشی از گزارش سالانه خود در مورد کودکان آسیب دیده در مخاصمات مسلحانه، فهرستی از طرف‌های درگیر که مرتکب تخلفات شدید علیه کودکان شده‌اند، به نام لیست شرمساری منتشر می‌کند. در جدیدترین گزارش سازمان ملل در ۲۲ ژوئن امسال نیروهای نظامی روسیه را به دلیل کشتن و معلول کردن صدها کودک در جنگ خود علیه اوکراین در لیست شرمساری خود قرار داده و این برای اولین بار است که یکی از کشورهای قدرتمند شورای امنیت به لیست شرمساری اضافه شده است، اما در مقابل غیبت رژیم اشغالگر قدس جای سوال بسیاری را برای فعالین حقوق کودکان در سراسر جهان ایجاد کرده است! 

از زمان حمله روسیه به اوکراین طبق گزارش سازمان ملل در مجموع ۴۷۷ کودک کشته شده‌اند که این خود آماری بس وحشتناک و قابل تامل است. برنامه‌ی کودکان و مخاصمات مسلحانه در سازمان ملل به عنوان ابزار مهمی برای پاسخگویی عاملان نقض حقوق کودکان و محافظت از آنان ارائه و با شناسایی و افشای مجرمان، گامی مهم و کلیدی برای حمایت از حقوق این قشر آسیب‌پذیر در مخاصمات محسوب می‌شود. انتشار این لیست، گروه‌های فهرست‌شده را تشویق می‌کند تا آنان در چشم جهان، رفتار خود را تغییر دهند که می‌تواند تغییرات واقعی و ملموسی را تضمین کند و برای حذف از این لیست، طرف‌های متخاصم باید توافق کنند و برنامه‌هایی عملی را برای محافظت از کودکان اجرا کنند. به عنوان مثال در نیجریه، از زمانی که گروه ویژه غیرنظامی دولت در سال 2017 برنامه‌ای عملی را برای پایان دادن به استخدام و استفاده از کودکان امضا کرد، هیچ مورد جدیدی از استخدام یا استفاده از کودکان توسط این گروه تأیید نشده است و بیش از 2200 کودک از آن گروه جدا شده‌اند.

با این حال، در سال‌های اخیر، روند انتشار لیست شرمساری به طور فزاینده‌ای سیاسی شده است. برخی از کشورهای قدرتمند علی رغم شواهد آشکار از نقض فاحش حقوق کودکان در مخاصمات، از نفوذ خود استفاده کرده اند تا در این لیست قرار نگیرند. به عنوان مثال، سال ۲۰۲۰ میلادی دبیرکل ملل متحد با وجود انتشار گزارش هایی مبنی بر کشته شدن بیش از ۳۰۰ کودک در یمن، عربستان سعودی را از لیست شرمساری حذف کرد، و امسال نیز با توجه به درخواست‌های مکرر سازمان‌های حقوق بشری، اسرائیل که سابقه کشتن ده‌ها کودک مظلوم فلسطینی را در کارنامه خود دارد، صرفا با این دلیل که تعداد کودکان کشته شده توسط نیروهای اسرائیلی در سال گذشته نسبت به گزارش‌های پیشین کاهش معنادار داشته به این لیست اضافه نشده است که عدم حضور رژیم اشغالگر قدس در این فهرست را می‌توان اشتباهی بزرگ خواند. این امر اعتبار گزارش و در نتیجه تلاش‌ها برای محافظت از کودکان در درگیری‌های مسلحانه را تضعیف می‌‌کند. اما در جنگ‌های جدید عاملی که بسیار برجسته شده درکی است که بر اساس سیاست هویت شکل گرفته که خود منتج به شکستن هنجارها و نقض قواعد بین‌المللی شده، عاملی که بیشتر به اهداف سیاسی و منافع دولت‌ها پرداخته است تا انسانیت. هم‌اکنون شرایط کودکان اوکراینی و فلسطینی در منازعات اخیر در سال ۲۰۲۲ و همچنین سال ۲۰۲۳ میلادی، روایتی تلخ و تکان‌دهنده است‌ که باید تدبیری جدی از طرف دولت‌های طرف مخاصمه و جامعه‌ی جهانی علی الخصوص سازمان ملل متحد صورت گیرد زیرا کودکان امیدهای فردای جهان هستند و ما با همکاری یکدیگر می‌توانیم آینده بهتری برای هر کودکی که در جنگ و بحران زندگی می‌کند بسازیم.