تحلیل گفتمان مصاحبه دکتر پزشکیان با تاکر کارلسون

نویسنده: وحید افراسیابان، دانشجوی دکتری رشته مطالعات منطقه‌ای در دانشگاه علامه طباطبایی

دیپلماسی ایرانی: مصاحبه دکتر پزشکیان با تاکر کارلسون حول پنج محور اصلی شکل گرفته است: موضوع هسته‌ای، روابط با آمریکا، تفسیر شعارها و مواضع ایدئولوژیک، مسئله اسرائیل و منطقه، و وحدت ملی. در این مصاحبه، دکتر پزشکیان تلاش کرده است تا تصویری میانه‌رو و گفتگومحور از ایران ارائه دهد.

محورهای اصلی صحبت های دکتر پزشکیان

- تأکید بر صلح‌جویی و رد آغازگر بودن ایران در هر جنگی.

- رد ادعای دنبال‌کردن سلاح هسته‌ای با استناد به فتوا و همکاری با آژانس.

- مقصر دانستن اسرائیل در نابودی مذاکرات و فجایع میدانی و ادعای حمایت ضمنی آمریکا.

- تبیین شعار «مرگ بر آمریکا» به‌عنوان مخالفت با جنایت و نه مردم.

- دعوت به تعامل اقتصادی با آمریکا و تاکید بر وحدت ملی در برابر تهدیدات خارجی.

استراتژی‌های گفتمانی

- استفاده از ارجاع به فتوا و رهبری به‌منظور کسب مشروعیت دینی و سیاسی.

- چارچوب‌بندی «ایران صلح‌جو – اسرائیل جنگ‌طلب» برای جلب همذات‌پنداری داخلی و بین‌المللی.

- گزاره‌های اخلاقی (حمله به زنان باردار، بمباران مدارس) برای ایجاد واکنش عاطفی.

- پرسش‌های تبیینی («آیا ایرانی‌ها در آمریکا ترور کرده‌اند؟») برای خنثی‌سازی تبلیغات دشمن.

- یکی از برجسته‌ترین تاکتیک‌های گفتمانی پزشکیان، جداسازی اسرائیل از آمریکا بوده است. وی بارها نتانیاهو را عامل اصلی جنگ‌طلبی معرفی کرده و از آمریکا خواسته است تا «در دام نتانیاهو نیفتد». این رویکرد نشان‌دهنده تلاش برای شکستن اجماع ضد ایرانی نتانیاهو با غرب است.

- پزشکیان سعی کرد شعار «مرگ بر آمریکا» را به «مرگ بر جنایت» تفسیر کند. این تفسیر در حالی ارائه شده که با فهم عمومی و تاریخی این شعار فاصله دارد.

نقاط قوت و ضعف محتوایی

نقاط قوت:

- تأکید بر فتوای رهبری در زمینه حرمت سلاح هسته‌ای

- آمادگی برای همکاری‌های اقتصادی و فنی

- تصریح بر دفاع از تمامیت ارضی کشور

نقاط ضعف:

- تناقض آشکار با مواضع رهبری در زمینه مذاکره با آمریکا

- ارائه تصویری نامتناسب با واقعیات میدانی منطقه

- عدم تأکید کافی بر اصول انقلابی و ضد استکباری

شناسایی تعارضات با بیانات رهبر انقلاب

مروری بر مواضع رهبری

رهبر معظم انقلاب در سال‌های اخیر مواضع صریح و قاطعی در قبال آمریکا اتخاذ کرده‌اند. ایشان در بهمن ۱۴۰۳ تأکید کردند: «مذاکره با آمریکا هیچ تاثیری در رفع مشکلات کشور ندارد... مذاکره با این دولت آمریکا رفع تحریم نخواهد کرد». این موضع بر اساس تجربه تاریخی و عدم عمل آمریکا به تعهداتش در برجام شکل گرفته است. رهبر انقلاب چند محور اصلی را بارها تأکید کرده است: پیگیری صلح از موضع عزت و قدرت دفاعی، عدم اعتماد به آمریکا و غرب، اتکا به ظرفیت‌های داخلی، تکیه بر حمایت از محور مقاومت و تأکید بر خودکفایی اقتصادی.

تعارضات اصلی با بیانات رهبری

- موضوع مذاکره با آمریکا: پزشکیان در مصاحبه اعلام کرد: «ما با مذاکره مشکلی نداریم» و از آمادگی ایران برای بازگشت به میز مذاکره سخن گفت. این موضع در تضاد مستقیم با بیانات رهبری قرار دارد که مذاکره با آمریکا را «هوشمندانه، عاقلانه و شرافتمندانه» ندانسته‌ بودند.

- نگرش به آمریکا: رهبر انقلاب بارها تأکید کرده‌اند که «آمریکا به تعهد عمل نمی‌کند» و از تجربه برجام به عنوان مثالی از غیرقابل اعتماد بودن آمریکا یاد کرده‌اند. پزشکیان اما از امکان همکاری اقتصادی و حل مسائل از طریق گفت‌وگو سخن گفته است که با این ارزیابی همخوانی ندارد.

- اصول سیاست خارجی: رهبری همواره بر حفظ اصول انقلابی و عدم تسلیم در برابر فشارها تأکید داشته‌اند. پزشکیان اما تمرکز اصلی خود را بر «تقویت وحدت داخلی و برقراری صلح» قرار داده که ممکن است به عنوان انحراف از اصول اساسی تلقی شود.

- ارزیابی مثبت از امکان مهار نتانیاهو توسط رئیس‌جمهور آمریکا در نگاه دکتر پزشکیان؛ برخلاف تأکید رهبر بر غیرقابل‌اعتماد بودن سیاست‌های آمریکا در خاورمیانه

- دعوت آشکار به حضور و سرمایه‌گذاری شرکت‌های آمریکایی در ایران، در حالی که رهبر همواره بر بی‌اعتمادی به نظام اقتصادی غرب تأکید داشته اند.

- تمرکز بر گفت‌وگو و مذاکره بدون قید «مقاومت فعال» که در بیانات رهبری به‌عنوان راهبرد اصلی دفاع از حقوق ملت تأکید شده است.

- کم‌رنگ‌کردن نقش محور مقاومت (گروه‌های فلسطینی و لبنانی) در معادلات منطقه‌ای، در حالی که رهبر انقلاب آنان را خط مقدم حمایت ایران می‌داند.

ارزیابی تأثیر بر انسجام ملی

مکانیسم‌های تضعیف وحدت ملی

- ایجاد دوگانگی در افکار عمومی: مصاحبه پزشکیان امکان ایجاد دو جریان فکری متضاد در جامعه را فراهم می‌کند - یکی طرفدار گفت‌وگو و تعامل، دیگری طرفدار مقاومت و ایستادگی. این دوگانگی می‌تواند به تضعیف اجماع ملی منجر شود.

- آسیب‌پذیری در برابر نفوذ دشمن: دشمنان همواره به دنبال تضعیف وحدت ملی هستند. مواضع متضاد مقامات می‌تواند فرصتی برای دشمن برای نفوذ و تفرقه‌افکنی فراهم کند.

سطح نفوذ در افکار عمومی

- مخاطبان داخلی: این مصاحبه ممکن است در میان طیف‌های اصلاح‌طلب و میانه‌رو مورد استقبال قرار گیرد، اما در میان پایگاه انقلابی و مقاومتی با انتقاد مواجه می‌شود. این تقسیم‌بندی می‌تواند به قطبی شدن جامعه منجر شود.

- پیامدهای خارجی: دشمنان از این مواضع برای تضعیف موضع متحد ایران در مذاکرات آینده استفاده خواهند کرد و آن را نشانه‌ای از ضعف و آمادگی برای عقب‌نشینی تلقی کنند.

تحلیل گفتمان و محتوای نظر پزشکیان درباره فتوای مراجع

در این بخش سه گزاره کلیدی از نظر پزشکیان شناسایی می‌شود:

- هیچ‌یک از مراجع تقلید فتوا علیه فرد خاصی (مثلاً دونالد ترامپ) صادر نکرده‌اند.

- فتوا تنها به محکومیت توهین به مقدسات و شخصیت‌های دینی می‌پردازد و بار تهدید یا قتل ندارد.

- این فتوا هیچ ارتباط رسمی با حکومت یا بیت رهبری نداشته و صرفاً بیان اجتهاد علمی علمای دین است.

پزشکیان در تأیید ادعاهای خود از ارائه سند کتبی یا ارجاع به متن فتاوا خودداری می‌کند. استفاده از عبارت «تا جایی که می‌دانم» نشان‌دهنده احتمال خطا در سخنان اوست و به نوعی به او این امکان را می‌دهد که از مسئولیت خود شانه خالی کند. تأکید او بر این نکته که «فتوا هیچ‌گاه معنای قتل نداشته» به منظور خنثی‌سازی روایت‌های  فتاواست و به نوعی نگاهی تقلیل‌گرایانه به فتوای مراجع دارد.

در نظر دکتر پزشکیان، تمایز میان جنبه‌های دینی و سیاسی به وضوح مشهود است. او سعی دارد یادآوری کند که اجتهاد علما از ساختارهای حکومتی مستقل است و «ارتباطی به دولت یا رهبری ندارد».

در مصاحبه‌ای که پزشکیان با تاکر کارلسون داشته، فتوای مراجع تقلید علیه ترامپ را به گونه‌ای تفسیر می‌کند که فاقد جنبه تهدید یا قتل است و آن را تنها محکومیت توهین به مذهب و شخصیت‌های مذهبی می‌داند. او تأکید می‌کند که این فتواها نه علیه فرد خاصی (مانند رئیس‌جمهور آمریکا) صادر شده‌اند و نه معنای تهدید یا اقدام عملی دارند، بلکه صرفاً بیانگر موضع علمی و اعتقادی علما در محکومیت توهین هستند.

راهبرد تقلیل و تعدیل: پزشکیان با تقلیل معنای فتوای مراجع به سطح محکومیت اخلاقی و اعتقادی، تلاش می‌کند از بار سیاسی و امنیتی فتوا بکاهد و آن را از سطح تهدید عملی خارج سازد.

راهبرد تفکیک دولت و مراجع: او با تأکید بر اینکه این فتواها ارتباطی به دولت یا رهبری ندارند، سعی دارد مسئولیت سیاسی و حقوقی را از دولت و حاکمیت سلب کند و آن را در حوزه دیدگاه‌های شخصی و علمی مراجع قرار دهد.

راهبرد عقلانی‌سازی: پزشکیان با تأکید بر عدم وجود فتوای قتل یا تهدید، سعی دارد تصویر ایران را در افکار عمومی جهانی ملایم‌تر جلوه دهد و از هرگونه برداشت افراطی یا خشونت‌آمیز فاصله بگیرد

دکتر پزشکیان با به‌کارگیری راهبردهای گفتمانی تقلیل، عقلانی‌سازی و تفکیک، تلاش می‌کند بار سیاسی و امنیتی فتوای مراجع را کاهش دهد و آن را صرفاً به محکومیت اخلاقی و اعتقادی محدود کند. این رویکرد با واقعیت فتوای مراجع که صراحتاً ترامپ را محارب و مستحق مجازات شرعی دانسته‌اند، در تعارض است و به تضعیف جایگاه مرجعیت یا ایجاد ابهام در افکار عمومی منجر می‌شود.