دفاع آمریکا از استاندارد دوگانه هسته‌ای:
اسرائیل، ایران و میراث بحران مشروعیت
دیپلماسی ایرانی: موضوع زرادخانه هسته‌ای اسرائیل و رویکرد دوگانه آمریکا و متحدان غربی در قبال آن، یکی از بارزترین مصادیق ریاکاری راهبردی در نظام بین‌الملل محسوب می‌شود. این مسئله نه صرفاً یک موضوع امنیتی، بلکه یکی از مهم‌ترین منشأهای گسترش بی‌ثباتی، رقابت‌های تسلیحاتی و بحران هویت و مشروعیت قوانین بین‌المللی، به ویژه در خاورمیانه است.
اسرائیل، «سیاست ابهام هسته‌ای» و آغاز پروژه‌های مخفی
اسرائیل از همان آغاز استقلال خود در سال ۱۹۴۸، دکترین امنیتی‌اش را بر نوعی «خودبسندگی استراتژیک» استوار کرد؛ تجربه هولوکاست، جمعیت اندک، احاطه بودن توسط دولت‌های عربی و ترس از فروپاشی به مثابه دلایل حیاتی دنبال کردن گزینه هسته‌ای عنوان شدند. پروژه ساخت تسلیحات هسته‌ای اسرائیل با همکاری نزدیک فرانسه، رسماً از اواخر دهه ۱۹۵۰ آغاز شد و در مرکز مخفی دیمونا در صحرای نقب (1) تکوین یافت.
فرانسه که خود در پی تثبیت موقعیت جهانی و نقش‌آفرینی مستقل در برابر آمریکا و بریتانیا بود، به اسرائیل اجازه داد تا راز دیمونا را پنهان بدارد و سامانه‌های غنی‌سازی پلوتونیوم و زیرساخت‌های لازم برای جداسازی اورانیوم را احداث کند. طبق اسناد آزادشده آمریکا، واشنگتن از همان ابتدا در جریان طرح اسرائیل بود، اما برای حفظ منافع راهبردی خود در خاورمیانه، به سیاست «ابهام عامدانه» متوسل شد و از فشار رسمی بر تل‌آویو خودداری کرد.(2)
نخستین مخفی‌کاری‌های فنی و فریب بازرسان
طبق پژوهش آونی کوهن، اسرائیل از سال ۱۹۶۳ تا ۱۹۶۷ خطوط تولید پلوتونیوم با غنای تسلیحاتی را تکمیل کرد. بازدیدهای هشت‌گانه بازرسان آمریکایی (۱۹۶۱–۱۹۶۹) همواره تحت کنترل شدید قرار داشت؛ بخش‌های مهمِ زیرزمینی دیمونا مخفی ماند و حتی دیوارهای کاذب برای گمراه‌کردن بازرسان تعبیه شد. بن گوریون، نخست‌وزیر وقت اسرائیل، به آمریکا اطمینان داد که پروژه دیمونا «صرفاً علمی و غیرنظامی» است (3)جان اف کندی رئیس‌جمهور آمریکا، بیش از دیگر رهبران آمریکا پیگیر شفافیت پروژه اسرائیل بود و حتی در نامه‌ای صریح به بن‌گوریون تهدید کرد که ادامه حمایت واشنگتن منوط به پذیرش بازرسی‌های منظم است .(4) استعفای ناگهانی بن‌گوریون، پیروزی اسرائیل در معرفی یک روایت جایگزین، و جانشینی جانسون، زمینه را برای تداوم وضعیت مبهم آن فراهم ساخت.
دکترین «گزینه سامسون» و عنصر بازدارنده آخرالزمانی
سیاست رسمی اسرائیل، «نه تأیید و نه تکذیب» در قبال سلاح هسته‌ای بوده و نخستین استفاده را رد می‌کند، اما مفهوم «گزینه سامسون» (The Samson Option) که توسط سیمور هرش معروف شد (5)، اساساً بیان‌گر عزم اسرائیل به بهره‌گیری از تسلیحات هسته‌ای در صورت وقوع تهدید «موجودیتی» است. مشابه رمان‌های آخرالزمانی، گزینه سامسون به این معناست که اگر موجودیت اسرائیل به خطر بیفتد، به نابودی متقابل منطقه‌ای متوسل می‌شود.در خلال جنگ ۱۹۷۳، اسرائیل مأموریت آماده‌باش هسته‌ای را فعال کرد .(6) با این حال، تاکنون موردی از آزمایش هسته‌ای آشکار از سوی اسرائیل گزارش نشده؛ گرچه حادثه ولا (Vela Incident) در ۱۹۷۹، شک قوی در خصوص انجام یک آزمایش مشترک اسرائیل و آفریقای جنوبی در اقیانوس جنوبی ایجاد کرد .(7)
افشاگری وانونو و تثبیت گفتمان هسته‌ای مخفی
مردخای وانونو، تکنسین سابق مراکز دیمونا، در ۱۹۸۶ ابعاد واقعی برنامه هسته‌ای اسرائیل را برملا کرد: توانایی تولید سالانه پلوتونیوم برای ساخت ۱۰ تا ۱۲ کلاهک (در آن زمان)، وجود تأسیسات موازی مخفی در زیرزمین و فریب بازرسان آمریکایی. این افشاگری منجر به ربودن و حبس ۱۸ ساله او با حکم دادگاه اسرائیلی شد. (8) تخمین غربی‌ها از موجودی زرادخانه هسته‌ای اسرائیل بین ۸۰ تا ۴۰۰ کلاهک متغیر است.(9)
معاهده منع گسترش و سیاست استثناگرایانه
اسرائیل برخلاف ایران، هرگز پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) را امضا نکرده است. مصر، ایران و سایر کشورهای منطقه بارها به صورت رسمی خواستار خاورمیانه عاری از سلاح هسته‌ای شده‌اند، اما هیچگاه نه اسرائیل نه آمریکا به این مطالبه وقعی نگذاشته‌اند .(10) حتی قطعنامه ۲۰۱۴ مجمع عمومی سازمان ملل، که خواستار پیوستن فوری اسرائیل به NPT و شفاف‌سازی کامل تأسیسات شد، تنها یک سند غیرالزام‌آور باقی ماند و تل‌آویو مطلقاً به آن اعتنایی نکرد.(11) در حالی که ایران، به‌عنوان عضو NPT، تحت نظارت گسترده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار داشته، پروتکل الحاقی را به‌صورت داوطلبانه پذیرفته و بارها هدف بازرسی‌های بی‌سابقه بوده است. گزارش‌های رسمی تاکنون هرگونه شواهدی از انحراف نظامی برنامه هسته‌ای ایران را رد کرده‌اند (گزارش آژانس ۲۰۱۵ و فتوای صریح رهبر ایران).(12)
استدلال آمریکا: پروژه دفاع از استثناگرایی اسرائیل
یکی از چهره‌های بارز استاندارد دوگانه آمریکا، سکوت مطلق یا انکار غیرمستقیم زرادخانه هسته‌ای اسرائیل است. حتی مقامات رسمی آمریکا در مصاحبه‌های رسمی از اظهار نظر درباره وضعیت هسته‌ای اسرائیل طفره می‌روند .(13) در ۱۹۶۹، توافق محرمانه نیکسون-مایر صورت گرفت: آمریکا در قبال عدم افشای رسمی اسرائیل، متعهد شد در این پرونده سکوت کند .(14)از آن پس تا امروز، واشنگتن هر گونه اظهارنظر یا فشار جدی را کنار گذاشته است.دکتر آنتونی ایزاکس به صورت صریح اشاره می‌کند که اگر ایران به عنوان “کشور سرکش” هدف پیشگیری نظامی و فشار است، چرا اسرائیل با داشتن تسلیحات هسته‌ای خارج از هرگونه پایبندی، هیچگاه مورد اقدام، تحریم یا حتی بازرسی قرار نگرفته است؟ از نگاه حقوق بین‌الملل، این معیار دوگانه، اصل بنیادین انصاف و شفافیت را نابود کرده است.(15)
پیامدهای منطقه‌ای و تأثیر بر رفتار سایر بازیگران
ادامه این روند موجب «هماوردی تسلیحاتی» در منطقه شده است؛ عربستان سعودی بارها اعلام کرده اگر ایران به آستانه توان هسته‌ای برسد، عربستان هم به دنبال سلاح هسته‌ای خواهد رفت .(16) تحلیل اضطراب‌های هسته‌ای عربستان سعودی در چارچوب درک این کشور از تهدید خارجی، سیاست داخلی و جایگاه آن در منطقه بسیار مهم است. تصمیم عربستان سعودی برای هسته‌ای شدن احتمالاً هنوز اتخاذ نشده است و تصمیم نهایی در نهایت به یک ترازنامه پیچیده از تضمین‌های ایالات متحده، سیاست داخلی و افکار عمومی عربستان سعودی، توازن قدرت فعلی با ایران و وضعیت روابط دوجانبه این پادشاهی با پاکستان بستگی خواهد داشت.(17)
عربستان سعودی ویژگی‌های یک کشور دارای پوشش ریسک هسته‌ای را دارد: کشوری که زمینه را برای پیگیری فعال سلاح‌های هسته‌ای فراهم می‌کند. عربستان سعودی شرایطی را که تحت آن به دنبال سلاح‌های هسته‌ای خواهد بود، اعلام کرده است. این کشور در حال حاضر دارای سیستم‌های تحویل دوگانه است و به دنبال راکتورهایی برای تولید اورانیوم با درجه تسلیحاتی است. ناتوانی آن در غنی‌سازی مواد هسته‌ای به تنهایی مانع از دستیابی عربستان سعودی به ظرفیت هسته‌ای نهفته‌ای می‌شود که بتواند به سرعت آن را به سلاح‌های هسته‌ای تبدیل کند. عربستان سعودی به بهترین وجه به عنوان یک پوشش ریسک بیمه‌ای طبقه‌بندی می‌شود که به دنبال کاهش زمان لازم برای ساخت بمب است. صرف نظر از طبقه‌بندی پوشش ریسک عربستان سعودی، علاقه این کشور به سلاح‌های هسته‌ای وارد مرحله جدید و حادی شده است. (18)جهان عرب نیز با آگاهی و انتقاد روزافزون، به‌ویژه پس از جنگ ۱۲ روزه ایران-اسرائیل، مواضعی جدی‌تر اتخاذ کرده و کشورهای کلیدی مانند عربستان و امارات علناً به استاندارد دوگانه غرب اعتراض کرده‌اند، این روند حتی به نزدیکی حاکمان خلیج فارس با تهران کمک کرده است.
رسانه‌های غربی نیز، اغلب یا موضوع هسته‌ای اسرائیل را نادیده می‌گیرند یا آن را کوچک نمایی می‌کنند (19)، در حالی که کوچک‌ترین تحرک ایران فوراً در صدر اخبار منفی قرار می‌گیرد. این رویکرد رسانه‌ای خود بخشی جدایی‌ناپذیر از سیاست «ساخت تهدید» و انحراف افکار عمومی از واقعیات میدانی (مانند نسل‌کشی غزه و بی‌ثبات‌سازی منطقه‌ای توسط اسرائیل) است.
چشم انداز راهبردی: چرا استاندارد دوگانه؟
انگیزه‌های عمیق آمریکا و متحدانش برای دفاع از برنامه هسته‌ای اسرائیل، عمدتاً ناشی از فهم اندیشه بازدارندگی به‌مثابه تنها تضمین بقای «متحدان خاص» در فضایی پرآشوب است. به تعبیر تحلیلگران آمریکایی، اسرائیل باید ابزار فشار غایی را داشته باشد تا موازنه قوا در هر سناریوی فرضی علیه او برقرار بماند. این ایده البته با منافع فروش تسلیحات به منطقه و استمرار فضای تهدید و ترس‌آفرینی نیز در هم تنیده است. بقای این سیاست دوگانه، اما، هزینه‌های عظیمی برای ثبات منطقه‌ای، مشروعیت قوانین بین‌الملل و چشم‌انداز آینده عدم اشاعه هسته‌ای خواهد داشت.
References
1.https://foreignpolicy.com/2025/02/07/israel-nuclear-weapons-dimona-deception-cia-jfk-eisenhower-lbj-ben-gurion/
2.https://www.middleeasteye.net/explainers/what-do-we-know-about-israels-nuclear-weapons
3.https://foreignpolicy.com/2025/02/07/israel-nuclear-weapons-dimona-deception-cia-jfk-eisenhower-lbj-ben-gurion/
4.https://nsarchive.gwu.edu/briefing-book/nuclear-vault/2019-05-02/battle-letters-1963-john-f-kennedy-david-ben-gurion-levi-eshkol-us-inspections-dimona
5.https://ia800205.us.archive.org/32/items/Sampson_Option/Sampson_Option_text.pdf
6.https://www.nytimes.com/2003/10/06/opinion/the-last-nuclear-moment.html
7.https://www.wilsoncenter.org/blog-post/revisiting-1979-vela-mystery-report-critical-oral-history-conference
8.https://www.wrmea.org/1993-september-october/with-vanunu-revelations-world-learned-israel-had-nuclear-weapons.html
9.https://www.reuters.com/article/world/israel-has-at-least-150-atomic-weapons-carter-idUSL26731741/
10.https://app.unidir.org/sites/default/files/2020-06/1974-12-26_UNGA%20adopts%20resolution%203263%20on%20the%20Establishment%20of%20a%20nuclear-weapon-free%20zone%20in%20the%20region%20of%20the.pdf
11.https://www.aljazeera.com/news/2014/12/2/un-vote-urges-israel-to-renounce-nuclear-arms
12.https://trt.global/world/article/a134df1bc544
13.https://www.huffpost.com/entry/why-did-obama-diss-helen_b_165544
14.https://publicintegrity.org/national-security/the-47-year-old-nuclear-ele hant-in-the-room
15.https://www.theguardian.com/world/2025/jun/19/nuclear-non-proliferation-is-a-failure-in-the-middle-east
16.https://www.middleeasteye.net/explainers/what-do-we-know-about-israels-nuclear-weapons
17.https://carnegieendowment.org/posts/2012/12/whats-behind-saudi-arabias-nuclear-anxiety?lang=en
18.https://georgetownsecuritystudiesreview.org/2024/12/18/the-nuclear-kingdom-accessing-saudi-arabias-nuclear-behavior/
19.https://www.tehrantimes.com/news/514810/It-is-Israel-not-Iran-that-has-secret-nuclear-weapons-program
نظر شما :