امنیت در تلاقی منافع

نویسنده: شقایق متقی، کارشناس ارشد روابط بین‌الملل از دانشگاه تهران 

دیپلماسی ایرانی: پیمان دفاعی دو کشور عربستان سعودی و پاکستان را می‌توان در قالب ژئوپلیتیک خلیج فارس، امنیت شبه قاره و رقابت های قدرت های بزرگ بررسی کرد. در تحلیل حاضر چندین محور کلیدی اهمیت قابل توجهی دارند:

پیشینه و زمینه تاریخی

از دهه های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، دو کشور عربستان سعودی و پاکستان روابط نظامی – امنیتی نزدیکی با یکدیگر داشته‌اند. شایان ذکر است که هزاران مستشار نظامی پاکستانی در عربستان خدمت کرده اند و ریاض در شرایط بحرانی از جمله پس از آزمایش های هسته ای ۱۹۹۸ به اسلام آباد کمک مالی کرده است. در بعد ایدئولوژیک، اشتراکات مذهبی (اهل سنت و نقش وهابیت) و هم پوشانی در حمایت از جریان های خاص منطقه ای همواره روابط دو کشور را تقویت کرده است.

محرک های کنونی برای عربستان سعودی

تهدید ایران: عربستان سعودی به دنبال افزایش ظرفیت بازدارندگی خود در برابر ایران است و پاکستان با توان هسته‌ای و تجربه نظامی، شریک مهمی محسوب می‌شود.

موازنه با هند: نزدیکی کشور هند به کشورهای شورای همکاری، عربستان را وادار می‌کند که روابط امنیتی خود را با رقیب سنتی هند یعنی پاکستان حفظ کند.

تنوع بخشی به شرکای امنیتی: بعد از وقوع نوسان های واشینگتن در قبال امنیت خلیج فارس، ریاض به دنبال تنوع بخشی به شرکای امنیتی خود است. 

محرک‌های کنونی برای پاکستان

نیاز مالی و اقتصادی: پاکستان با اقتصاد بحران زده‌ای که دارد به حمایت‌های مالی و سرمایه گذاری سعودی نیاز دارد. بنابراین یک پیمان دفاعی می‌تواند ضمانت ادامه کمک های اقتصادی باشد.

موقعیت ژئوپلیتیک: اسلام آباد از طریق نزدیکی به ریاض، نقش خود را به عنوان قدرت مسلمان هسته ای برجسته‌تر میکند.

فشار توازن میان چین و آمریکا: چین به عنوان متحد استراتژیک اسلام آباد محسوب میشود، اما رابطه امنیتی با سعودی میتواند کانالی برای نزدیکی غیرمستقیم به آمریکا نیز ایجاد کند.

ابعاد نظامی

نزدیکی عربستان سعودی و پاکستان در بعد نظامی مزیت هایی برای دو کشور دارد از جمله:

آموزش نیروهای سعودی توسط افسران پاکستانی.

فروش یا انتقال تسلیحات.

احتمال استقرار مشاوران و نیروهای پاکستانی در پایگاه های سعودی.

همکاری اطلاعاتی و امنیت مرزی (به ویژه در دریای سرخ و خلیج فارس)

پیامدهای منطقه ای

هند: دهلی نو نگران خواهد شد که پیمان دفاعی دو کشور، موازنه را به سود پاکستان تغییر بدهد و به ویژه در شرایطی که هند روابط اقتصادی – انرژی با ریاض را گسترش داده است.

ترکیه و قطر: ترکیه به عنوان دیگر قدرت مسلمان ممکن است پیمان دفاعی را تهدیدی برای جایگاه خود در جهان اسلام بداند.

آمریکا و چین: به احتمال قوی واشینگتن استقبال قابل توجهی از این پیمان دفاعی خواهد کرد چون ممکن است این پیمان به مهار ایران منجر شود. اما از سوی دیگر، نگرانی هایی در زمینه انتقال فناوری هسته ای برای آمریکا ایجاد خواهد کرد. چین نیز از این پیمان دفاعی حمایت خواهد کرد چون هم با پاکستان متحد است و هم سرمایه‌گذار اصلی در خاورمیانه محسوب می‌شود.

پیمان دفاعی دو کشور پاکستان و عربستان سعودی ابزاری برای بازدارندگی سیاسی و نمادین است. پاکستان با وضعیت داخلی شکننده بعید به نظر می‌رسد که برای عربستان وارد جنگ مستقیم شود. از سمت دیگر، ریاض از این پیمان به عنوان اهرم فشار در برابر هند، ایران و حتی آمریکا استفاده خواهد کرد. به عبارت دیگر، پیمان دفاعی پاکستان و عربستان سعودی را باید اتحاد تاکتیکی با کارکرد بازدارندگی و معامله اقتصادی – سیاسی دانست.