برتری هوایی در قرن بیست و یکم: درس‌هایی از ایران و اوکراین (بخش دوم)

نویسندگان: الکساندر پالمر (Alexander Palmer)، عضو برنامه جنگ، تهدیدات نامنظم و تروریسم در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی (CSIS) در واشنگتن دی سی است. 

کندال وارد (Kendall Ward) ، کارآموز برنامه جنگ، تهدیدات نامنظم و تروریسم در CSIS بوده و یک افسر فعال ارتش است.

دیپلماسی ایرانی:

تاریخ، دکترین و سازمان

اسرائیل سابقه طولانی در عملیات هوایی تهاجمی دارد، اما روسیه این سابقه را ندارد. با توجه به عمق استراتژیک محدود اسرائیل و نزدیکی آن به کشورها و بازیگران متخاصم، دکترین ارتش اسرائیل بر دستیابی سریع به برتری هوایی برای فراهم کردن امکان پیشدستی، تشدید سریع و آزادی عمل تأکید دارد. نیروی هوایی اسرائیل صرفاً از عملیات پشتیبانی نمی‌کند؛ مقامات اسرائیلی آن را به عنوان یک عامل حیاتی برای دفاع ملی اسرائیل می‌دانند که برای به دست گرفتن سریع کنترل هوا در حمایت از نیروهای زمینی و تحمیل هزینه‌های استراتژیک بر دشمنان طراحی شده است. بیش از ۵۰ سال است که اسرائیل پیشرفت‌های تکنولوژیکی، عملیاتی و دکترین را در اولویت قرار داده است تا توانایی نیروی هوایی اسرائیل را در شکست پدافند هوایی دشمن افزایش دهد. برخلاف بسیاری از دشمنانش، نیروی هوایی اسرائیل بر سرکوب و نابودی پدافند هوایی دشمن به عنوان الزامات عملیاتی در دکترین، آموزش، تجهیز و به کارگیری عملیاتی نیروی هوایی تأکید دارد.

در مقابل، روسیه سابقه قابل توجهی در عملیات برتری هوایی تهاجمی ندارد. نیروهای هوایی روسیه در بیشتر تاریخ این کشور یا در مأموریت‌های دفاع هوایی یا پشتیبانی نزدیک هوایی به کار گرفته شده‌اند و هرگز در برابر یک سیستم دفاع هوایی پیشرفته دشمن مانند اوکراین قرار نگرفته‌اند. با وجود تجربه جنگی که خلبانان آن در سوریه به دست آوردند، آن کمپین شامل اختلال یا شکست شبکه دفاع هوایی دشمن نبود. به نظر می‌رسد روسیه به جای تلاش برای یک کمپین برتری هوایی به سبک ایالات متحده یا نیروی هوایی اسرائیل در اوکراین، تنها به دنبال برتری هوایی محدود بر کریدورهایی بوده است که برای طرح خود برای تصرف سریع کی‌یف و سرنگونی دولت زلنسکی حیاتی هستند. این ممکن است به این دلیل باشد که برخلاف اسرائیل و ایالات متحده، روسیه برتری هوایی را برای فعال کردن مانور زمینی ضروری نمی‌داند. نیروهای زمینی آن بیشتر به توپخانه متکی هستند تا به قدرت هوایی.

در نتیجه، فرماندهان زمینی روس که در حال تقلا بودند، قبل از نابودی GBAD های اوکراین و به دست گرفتن برتری هوایی، از تغییر مسیر دارایی‌ها از مأموریت برتری هوایی منع نشدند. این یک محدودیت حیاتی در کمپین برتری هوایی بود؛ حتی در غیاب بسیاری از شکست‌های دیگر روسیه، تغییر مسیر نیروهای زمینی به سمت دارایی‌های برتری هوایی، به تنهایی تثبیت یا گسترش دستاوردهای VKS را برای این نیرو دشوار می‌کرد. تبعیت روسیه از VKS به عنوان نیروی زمینی، حتی با وجود محدودیت‌هایی که در مورد سخنان منفی در مورد جنگ وجود دارد، انتقاداتی را در داخل روسیه برانگیخته است.

تأکید اسرائیل بر برتری هوایی و عدم تأکید متقابل روسیه بر آن، به الگوهای متفاوتی از سرمایه‌گذاری در تجهیزات و آموزش در دهه‌های گذشته منجر شد. به عنوان مثال، آموزش عمدی نیروی هوایی اسرائیل علیه سامانه‌های – S-300 مؤثرترین پلتفرم دفاع هوایی نیروهای مسلح ایران – از اوایل سال ۲۰۰۷ آغاز شد. علاوه بر این، نیروی هوایی اسرائیل علی‌رغم مخالفت‌های داخلی قابل توجه، پلتفرم گران‌قیمت F-35I را خریداری کرد و به کار گرفت، که یک سرمایه‌گذاری کلیدی در قابلیت‌های هوایی است. در مقابل، آموزش VKS بر موقعیت‌های تاکتیکی محدود با استفاده از گروه‌های کوچک و همگن هواپیماها به جای کمپین‌های حمله یکپارچه تمرکز دارد، که کاربرد آن را در یک کمپین برتری هوایی محدود می‌کند. روسیه همچنین در تجهیزات مهم برتری هوایی مانند غلاف‌های هدف‌گیری و مهمات دقیق، که برای هدف‌گیری پویا GBAD های متحرک مهم هستند، سرمایه‌گذاری کافی نکرده است. 

توازن متعارف

اسرائیل با ورود به درگیری، برتری کی‌یفی چشمگیری نسبت به ایران داشت. نیروی هوایی اسرائیل یکی از توانمندترین نیروهای هوایی جهان است. اف-۳۵ یکی از پیشرفته‌ترین هواپیماهای جنگی جهان است که با قدرت رادارگریزی و محاسباتی قابل توجه، امکان استفاده مؤثرتر از هواپیماهای کمتر پیشرفته اسرائیل را فراهم می‌کند. اسرائیل همچنین هواپیماهای وارداتی اف-۱۵آی، اف-۱۶آی و اف-۳۵آی خود را با قابلیت‌های پیشرفته جنگ الکترونیک (EW)، سیستم‌های اویونیک، ارتباطی، غلاف‌های تسلیحاتی و مخازن سوخت بزرگ‌شده اصلاح می‌کند تا قابلیت همکاری، برد و کشندگی را در فضای هوایی مورد مناقشه افزایش دهد. در مقابل، پدافند هوایی ایران از ترکیبی از سیستم‌های ایرانی، شوروی و روسی تشکیل شده بود که – در صورت منسوخ نشدن – به‌طور ضعیفی یکپارچه شده بودند. در حالی که نیروهای هوایی ایران وارد جنگ نشدند، ناوگان هوایی رزمی ایران قدیمی است و شامل هواپیماهای آمریکایی تولید شده قبل از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ می‌شود. دلیل کمی وجود دارد که باور کنیم نیروهای هوایی ایران چالش زیادی برای نیروی هوایی اسرائیل ایجاد می‌کردند.

برتری کی‌یفی روسیه بسیار ناهموارتر بود. این کشور برتری تکنولوژیکی عظیمی نسبت به نیروی هوایی اوکراین داشت، اما خلبانان اوکراینی حداقل در سطح همتایان VKS خود بودند. خلبانان اوکراینی گزارش داده‌اند که هواپیماهای روسی از نظر فنی، به ویژه در عملکرد رادار و موشک‌های هوا به هوا، "کاملاً از همتایان اوکراینی خود پیشی گرفته‌اند". اما اوکراین با تجاوز، مهارت خلبانی و تمایل آشکار به پذیرش تلفات بیشتر نسبت به روسیه، کارزار روسیه را کند کرد. علاوه بر این، پیشرفته‌ترین هواپیمای جنگی روسیه – جنگنده چند منظوره نسل پنجم سوخو ۵۷ – به‌طور آشکار در جنگ هوایی بر فراز اوکراین غایب بود.

اگرچه VKS از نظر تکنولوژیکی از نیروی هوایی اوکراین برتر بود، اما همان سطح از برتری را نسبت به GBAD های اوکراین نشان نداد. هواپیماهای ISR روسیه پیش از این در طول جنگ گرجستان در سال ۲۰۰۸ برای یافتن رادارهای دشمن با مشکل مواجه بودند و از آن زمان توسعه تجهیزات پیشرفته ISR آن به تعویق افتاده است. مدرن‌ترین هواپیمای ISR آن، Tu-214R، به تعداد قابل توجهی در اوکراین به کار گرفته نشد و ممکن است آن‌قدر از انتظارات VKS عقب مانده باشد که تولید آن لغو شود. به نظر می‌رسد VKS در درجه اول برای سرکوب و نابودی GBAD های اوکراینی به موشک‌های ضد رادار (ARM) متکی است، اما اپراتورهای GBAD اوکراینی توانسته‌اند با "چشمک زدن" رادارهای خود با ARM ها مقابله کنند. شبکه GBAD اوکراین نیز بسیار پیشرفته‌تر از شبکه GBAD ایران بود، به این معنی که VKS نسبت به اسرائیل نسبت به ایران، مزیت تکنولوژیکی بسیار کمتری نسبت به اوکراین داشت. پس از حمله روسیه به کریمه و دونباس در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵، اوکراین سرمایه‌گذاری قابل توجهی در شبکه GBAD خود انجام داد. این کشور بخش عمده‌ای از موجودی S-300 خود را مدرن کرد، جایگزین‌های مدرنی برای رادارهای نظارتی و هدف‌گیری دوران شوروی توسعه داد و سخت‌افزار و نرم‌افزار سیستم‌های GBAD خود را ارتقا داد و اجزایی مانند رادار نظارتی و هدف‌گیری منطقه‌ای وسیع 35D6M ساخت اوکراین را اضافه کرد. 

پاسخ به سوالات مربوط به برتری کمی غیرممکن است زیرا اطلاعات کافی در مورد شبکه پدافند هوایی ایران وجود ندارد. اسرائیل حدود ۲۴۰ هواپیمای جنگی دارد، در حالی که روسیه در حمله سال ۲۰۲۲ خود به اوکراین حدود ۳۵۰ فروند از آنها را به کار گرفت. در سمت مدافعان، اوکراین حدود ۲۵۰ سامانه M-300PS/PT، ۷۲ سامانه 9K37M Buk M1 و حدود ۱۰۰ سامانه کوتاه‌برد که بیشتر آنها سامانه‌های 9K33 Osa بودند را به کار گرفت. در همین حال، ایران حداقل ۱۰ سامانه S-200 و 32 سامانه دوربرد S-300، حدود ۵۰ سامانه میان‌برد مرصاد و حداقل ۲۵۰ سامانه دفاع هوایی کوتاه‌برد FM-80 و ۲۹ سامانه 9K331 Tor را به کار گرفت. با این حال، ایران همچنین تعداد نامعلومی از سامانه‌های میان‌برد سوم خرداد، پانزدهم خرداد و تلاش و انواع سامانه‌های دفاع نقطه‌ای را عملیاتی کرد که مقایسه تعادل عددی بین روسیه و اوکراین با تعادل بین اسرائیل و ایران را غیرممکن می‌سازد.

منبع: مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی (CSIS) / ترجمه: سید علی موسوی خلخالی

ادامه دارد...

انتشار این مطلب به معنای تایید آن از سوی دیپلماسی ایرانی نیست و فقط برای آگاهی خوانندگان دیپلماسی ایرانی منتشر شده است.