ظرفیت بالایی که مغفول مانده است

اکو، غفلت ما و چند نکته

۰۵ بهمن ۱۴۰۱ | ۱۶:۳۲ کد : ۲۰۱۷۳۲۲ آسیا و آفریقا انتخاب سردبیر
نویسنده خبر: سید علی موسوی خلخالی
علی موسوی خلخالی می نویسد: در حالت طبیعی، حداقل ۵۰ درصد تجارت کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی باید با اعضای درون سازمان انجام می‌گرفت اما عملا چنین نیست. تعرفه های تجاری دو طرف هنوز به حد مطلوب که بیانگر گسترش روابط باشد نرسیده، کوریدورهای شرق به غرب و شمال به جنوب هیچ کدام به مرحله بهره برداری کامل نرسیده اند و پروژه های مربوطه به کندی پیش می روند، توسعه حمل و نقل هوایی کشورهای عضو به ویژه با ایران بسیار ناقص است، مثلا می توان گفت حمل و نقل هوایی میان ایران با کشورهای آسیای میانه بسیار ناچیز و در حد صفر است، توسعه حمل و نقل ریلی و دریایی کندتر از حد انتظار است و مناسبات تجاری کشورها بسیار پایینتر از ظرفیت ها و انتظارات است.
اکو، غفلت ما و چند نکته

دیپلماسی ایرانی: سه شنبه و چهارشنبه (دیروز و امروز) تاشکند، پایتخت ازبکستان، میزبان وزرای امور خارجه کشورهای عضو اکو بود. 

اکو سازمانی است که در سال 1364 (1985 میلادی) و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به ابتکار ایران با عضویت ترکیه و پاکستان تشکیل شد. هدف از تشکیل این سازمان ارتقای شرایط برای توسعه اقتصادی پایدار و افزایش سطح زندگی و رفاه مردم، گسترش تجارت درون منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای و حذف موانع تجاری، تلاش برای ادغام تجارت کشورهای منطقه با تجارت جهانی و ارتقای همکاری‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، فنی و علمی، توسعه زیربناهای حمل و نقل و ارتباطات، توسعه همگرایی بخش دولتی و خصوصی با تأکید بر آزادسازی اقتصادی و تدوین برنامه مشترک برای توسعه منابع انسانی و بهره‌برداری از منابع طبیعی اعلام شده است.

بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در ابتدای دهه نود میلادی، کشورهای افغانستان، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، ترکمنستان، قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستان نیز به سازمان اکو پیوستند. همچنین عضویت عراق، ارمنستان، قبرس شمالی و عمان نیز در سازمان اکو پیشنهاد شده که تا کنون به نتیجه نرسیده است.

به واسطه عضویت تعدادی از کشورهای غنی از انرژی جهان در این سازمان، اکو از منظر تأمین و انتقال انرژی حائز اهمیت فراوانی برای جهان است. همچنین اشراف بر چند آبراه استراتژیک جهان و همسایگی با پنج دریای مهم، شرایط ژئوپولیتیک و سرزمینی یگانه‌ای را برای سازمان همکاری اقتصادی به وجود آورده‌ است به گونه ای که هیچ مسیری از اروپا به آسیا برای تجارت و حمل و نقل با صرفه تر و کوتاه‌تر از منطقه اکو شناخته نمی‌شود.

اما بعد از گذشت نزدیک به 38 سال از تاسیس این سازمان که می توانست سازمانی مهم و در خور توجه باشد و در سطح کلان منطقه‌ای فعالیت کند و احترامی بین المللی داشته باشد، نه تنها اهداف تعریف شده محقق نشده است بلکه به نظر می رسد کشورهای عضو نیز توجه چندانی به آن ندارند.

در حالی که در دوره دولت محمود احمدی نژاد، رئیس جمهوری پیشین کشورمان پیشنهادهایی نظیر پول واحد کشورهای عضو و صدور ویزایی شبیه شنگن از سوی ایران پیشنهاد شد تا پیوستگی کشورها با یکدیگر افزایش یابد و تعلق خاطر بیشتری به سازمان یابند اما به دلایل مختلف به نتیجه نرسیده و حتی جدی هم گرفته نشده است.

اگرچه گفته می شود، سازمان اکو در بسیاری از ابتکارات جهانی به عنوان یک شریک فعال و جدید حضور دارد و نقش سازنده در پیشبرد اهداف توسعه پایدار در برخی حوزه‌ها از جمله در برخی حوزه های همکاری های اقتصادی داشته است، اما آنچه به روی زمین می‌بینیم فاصله بسیاری با آرزوهایی دارد که کشورهای عضو داشته اند و برای آن تعریف کرده اند. این هم گفته می شود که اکو در بخش انرژی‌های نو، محیط‌زیست، مدیریت بلایای طبیعی، مقابله با جرایم سازمان یافته و مواد مخدر و گردشگری و همچنین گسترش همکاری با سایر سازمان‌های بین‌المللی موفقیت هایی داشته از جمله اینکه ایران طرح راه‌اندازی اکوپل (پلیس اکو) را در دست اجرا دارد، اما این موفقیت ها یا محدود بوده یا هیچگاه در سطحی نبوده است که حتی کشورهای عضو به موفقیت های آن اذعان داشته باشند. 

در حالت طبیعی، حداقل ۵۰ درصد تجارت کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی باید با اعضای درون سازمان انجام می‌گرفت اما عملا چنین نیست. تعرفه های تجاری دو طرف هنوز به حد مطلوب که بیانگر گسترش روابط باشد نرسیده، کوریدورهای شرق به غرب و شمال به جنوب هیچ کدام به مرحله بهره برداری کامل نرسیده اند و پروژه های مربوطه به کندی پیش می روند، توسعه حمل و نقل هوایی کشورهای عضو به ویژه با ایران بسیار ناقص است، مثلا می توان گفت حمل و نقل هوایی میان ایران با کشورهای آسیای میانه بسیار ناچیز و در حد صفر است، توسعه حمل و نقل ریلی و دریایی کندتر از حد انتظار است و مناسبات تجاری کشورها بسیار پایینتر از ظرفیت ها و انتظارات است.

انتظارات از ایران مبتکر

از ایران که مبتکر این سازمان است انتظار می رود بیش از پیش برای توسعه و انسجام اکو فعالیت داشته باشد. اما به دلیل مشغولیت ایران به اختلافات و مسائل داخلی که در بسیاری از مواقع از اندازه گذشته و بر سیاست های کلان کشور تاثیر گذاشته و غفلت از مناسبات بین المللی را موجب شده و همچنین نبود یک استراتژی روشن و پایدار برای تعاملات بین المللی ایران، سبب شده است تا به سازمان هایی نظیر اکو توجه کافی یا اصلا توجه نشود. 

همچنین تداوم خصومت ایران و غرب در حالی که اکثر کشورهای عضو اکو روابط خوب یا نزدیکی با غرب و ایالات متحده دارند یکی از مهمترین دلایلی ضعیف شدن اکو محسوب می شود. 

همچنین تحریم های ایران سبب شده است تا توانایی های بالقوه آن تحلیل روند و نتواند به استفاده از توانایی هایش در تقویت همکاری در سازمان هایی نظیر اکو همت گمارد.

حتی در برهه ای که روابط خصمانه ایران و غرب فروکش کرده و دو طرف به مصالحه هایی تن داده اند، نظیر دوره برجام یا حتی قبلتر در دوره دولت اصلاحات، ایران به جای توجه به همسایگان و قدرت بخشیدن به سازمان اکو که خود مبتکر آن است، توجهی به آن نداشته و عمده توجه خود را متوجه تعامل با غرب کرده و انرژی خود را صرف چگونگی برخورد با آن و روابط افتان و خیزان با آن کرده در حالی که از منطقه و سازمان هایی نظیر اکو غافل بوده است.

از این فراتر می توانیم ادعا کنیم، ایران که در برهه هایی برای پیوستن به پیمان ها تلاش کرده و حتی برای پیوستن به پیمان شانگهای تا چین رفته و زحمت های پیوستن به این پیمان را برای خود خریده، هیچ برنامه تعریف شده ای برای ارتقا و تقویت سازمان اکو نداشته است. در حالی که رقیب آن، یعنی ترکیه، سازمان دولت های ترک زبان را تدارک دیده و می رود پیمانی بزرگ با محوریت نژادی و زبانی برای خود ایجاد کند؛ پیمانی که انتقادهای بسیاری به آن وارد است، اما واقعا اگر سازمان اکو می توانست به قدری بااهمیت باشد که بسیاری از نیازهای دولت ترکیه را برآورده کند آیا این کشور به سراغ تاسیس سازمان دولت های ترک زبان می رفت؟
 
در حالی که اکو با ظرفیت هایی که دارد می تواند در برابر اتحادیه های منطقه ای نظیر اتحادیه عرب و شورای همکاری خلیج فارس فعالتر شود و حتی مکملی برای اتحادیه ای نظیر اوراسیا باشد تا کشورهای عضوی که منافع مشترکی با این اتحادیه دارند از آن انتفاع بیشتری ببرند. 

گسترش همکاری های ورزشی، فرهنگی، اقتصادی، امنیتی و سیاسی می تواند به کشورهای عضو اکو انگیزه دهد تا به این سازمان صرفا به چشم "یک سازمانی که هست" ننگرند و آن را صرفا مناسبتی برای دور همی وزرا و روسای جمهور نبینند. 

کشورهای عضو سازمان اکو همگی کشورهایی هستند که در عین حضور در یک منطقه جغرافیایی مشترک و برخورداری از مشترکات بسیار فرهنگی، از نوعی انزوای منطقه ای رنج می برند، این موضوع خود می تواند انگیزه ای کافی به کشورهای عضو دهد تا تلاش بیشتری برای حفظ و تقویت سازمان اکو صرف کنند و برای قدرت بخشیدن به آن تمایل بیشتری داشته باشند. ترکیه که از اروپا رانده شده و در منطقه بسیاری کشورها به ویژه کشورهای عربی به آن نگاه رقابتی دارند، ایران که در منطقه عربی به چشم کشوری رقیب یا حتی غیردوست نگریسته می شود، کشورهای آسیای مرکزی که در عین اختلافات دوجانبه با یکدیگر، از سوی قدرت بزرگتر منطقه یعنی روسیه از نگاه بالا – پایینی آن احساس رنج می کنند، پاکستان که بزرگترین همسایه آن، هند به آن به چشم یک کشور مزاحم می نگرد، همگی می توانند انگیزه ای داشته باشند تا در سازمان اکو فعالیت و پویایی بیشتری داشته باشند.

شایسته است دولت سیزدهم که شعار و داعیه دار گسترش روابط با همسایگان و اولویت دادن به آنها بر هر گونه رابطه بین المللی دیگر در عرصه سیاست خارجی خود است، به سازمان اکو به دیده یک پتانسیل ویژه بنگرد تا از ظرفیت های آن استفاده بیشتر شود. سازمانی که می تواند در حل بسیاری از مشکلات کشور کمک رسان باشد.

روزنامه نگار، مترجم و سردبیر دیپلماسی ایرانی.

اطلاعات بیشتر

کلید واژه ها: اکو کشورهای عضو اکو سازمان اکو ایران جمهوری اسلامی ایران ترکیه ایران و ترکیه پاکستان آسیای میانه سید علی موسوی خلخالی ایران و ترکیه و پاکستان


( ۷ )

نظر شما :

گراوند ۰۵ بهمن ۱۴۰۱ | ۲۱:۰۳
اکو از اولش هم سطحی و تفننی و فاقد مبانی اقتصادی بود.
بهمن ۰۵ بهمن ۱۴۰۱ | ۲۱:۵۳
اینطور که موحدیان و دوستان بر طبل جنگ با همسایگان می کوبند امید گشایش در روابط با همسایگان نداشته باشید نیاز هست که ایران حداقل به عنوان عضو ناظر در اجلاسهای کشورهای ترک زبان حضور داشته باشد
به بهمن ۰۹ بهمن ۱۴۰۱ | ۱۰:۱۳
کشورهای ترک زبان فرهنگ و تمدن و تاریخ انها بدون ایران مفهومی ندارند و هنوز دنبال نوشتن تاریخ و فرهنگ و...خود از تمدن ایران هستند (از شاعر ترکمن مختوم قلی تا.......)حال ان چند کشور ترک زبان که قصد نادیده گرفتن ایران هستند بلکه باعث فراموشی خود میشوند