چگونه می‌توان یک توافق هسته‌ای احتمالی با ایران را ارزیابی کرد

نویسنده: جاناتان پانیکف

دیپلماسی ایرانی: گمانه‌زنی‌ها درباره احتمال دستیابی به یک توافق جدید افزایش یافته است. اما چگونه می‌توان کیفیت یک توافق هسته‌ای احتمالی را سنجید؟ این چارچوب بر پنج معیار کلیدی استوار است: مدت زمان توافق، محدودیت‌های برنامه هسته‌ای، نظارت و راستی‌آزمایی، پیامدها و ضمانت‌های اجرایی، و تأثیرات منطقه‌ای. در ادامه، هر معیار به‌تفصیل توضیح داده شده است و معیارهای نمره‌دهی برای هر یک تشریح می‌شود.

۱. مدت زمان توافق

مدت زمان توافق یکی از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده موفقیت آن است. توافقی که برای مدت طولانی‌تری برنامه هسته‌ای ایران را محدود کند، به‌طور کلی مطلوب‌تر است، زیرا زمان بیشتری برای دیپلماسی، اعتمادسازی و کاهش تنش‌های منطقه‌ای فراهم می‌کند.

نمره A: توافقی که حداقل ۲۰ سال یا بیشتر دوام داشته باشد. این مدت زمان به‌اندازه کافی طولانی است تا اطمینان حاصل شود که ایران نمی‌تواند به‌سرعت به سمت تسلیحات هسته‌ای حرکت کند و به جامعه بین‌المللی فرصت می‌دهد تا روابط با ایران را عادی‌سازی کند.

نمره B: توافقی که بین ۱۵ تا ۲۰ سال دوام داشته باشد. این مدت همچنان قابل‌قبول است، اما ممکن است نگرانی‌هایی درباره بازگشت ایران به فعالیت‌های هسته‌ای پس از پایان توافق ایجاد کند.

نمره C: توافقی که بین ۱۰ تا ۱۵ سال طول بکشد. این مدت زمان محدودتر است و ممکن است به ایران اجازه دهد پس از یک دهه برنامه هسته‌ای خود را تسریع کند.

نمره D: توافقی که بین ۵ تا ۱۰ سال دوام داشته باشد. این مدت کوتاه خطر بازگشت سریع ایران به فعالیت‌های هسته‌ای را افزایش می‌دهد.

نمره F: توافقی که کمتر از ۵ سال طول بکشد یا هیچ محدودیت زمانی مشخصی نداشته باشد. چنین توافقی عملاً برای امریکا و اروپا بی‌معناست و نمی‌تواند جلوی پیشرفت هسته‌ای ایران را بگیرد.

چرا مهم است؟ 

مدت زمان توافق مستقیماً بر توانایی جامعه بین‌المللی برای مدیریت تهدید هسته‌ای ایران تأثیر می‌گذارد. توافقی کوتاه‌مدت ممکن است به ایران اجازه دهد زمان بخرد و پس از پایان محدودیت‌ها به‌سرعت برنامه تسلیحاتی خود را پیش ببرد.

۲. محدودیت‌های برنامه هسته‌ای

محدودیت‌های اعمال‌شده بر برنامه هسته‌ای ایران، از جمله سطح غنی‌سازی اورانیوم، تعداد و نوع سانتریفیوژها، ذخایر مواد هسته‌ای، و فعالیت‌های تحقیق و توسعه، هسته اصلی هر توافق هستند. 

نمرهA : ایران به غنی‌سازی در سطح ۳.۶۷ درصد (سطح موردنیاز برای راکتورهای غیرنظامی) محدود شود، تعداد سانتریفیوژها به کمتر از ۵,۰۶۰ دستگاه کاهش یابد، ذخایر اورانیوم غنی‌شده به کمتر از ۳۰۰ کیلوگرم محدود شود و هیچ‌گونه فعالیت تحقیق و توسعه برای سانتریفیوژهای پیشرفته مجاز نباشد. همچنین، تأسیسات کلیدی مانند فردو باید به‌طور کامل غیرفعال شوند.

نمره B: غنی‌سازی تا ۵ درصد مجاز باشد، تعداد سانتریفیوژها بین ۵,۰۶۰ تا ۷,۰۰۰ دستگاه باشد، و ذخایر اورانیوم غنی‌شده تا ۵۰۰ کیلوگرم محدود شود. فعالیت‌های تحقیق و توسعه محدود اما مجاز باشند.

نمرهC : غنی‌سازی تا ۲۰ درصد مجاز باشد، تعداد سانتریفیوژها بین ۷,۰۰۰ تا ۱۰,۰۰۰ دستگاه باشد، و ذخایر اورانیوم تا ۱,۰۰۰ کیلوگرم محدود شود. تحقیق و توسعه تا حدی آزاد باشد.

نمره D: غنی‌سازی تا ۶۰ درصد (نزدیک به سطح تسلیحاتی) مجاز باشد، تعداد سانتریفیوژها بیش از ۱۰,۰۰۰ دستگاه باشد، و ذخایر اورانیوم محدودیت کمی داشته باشند.

نمره F: هیچ محدودیتی بر غنی‌سازی، تعداد سانتریفیوژها یا ذخایر اورانیوم اعمال نشود و ایران بتواند آزادانه برنامه هسته‌ای خود را گسترش دهد.

چرا مهم است؟ 

محدودیت‌های سخت‌گیرانه تضمین می‌کنند که ایران نمی‌تواند به‌سرعت به مواد لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای دست یابد. هرچه محدودیت‌ها ضعیف‌تر باشند، زمان «گریز هسته‌ای» (مدت زمان لازم برای تولید مواد کافی برای یک سلاح هسته‌ای) کوتاه‌تر خواهد بود.

۳. نظارت و راستی‌آزمایی

نظارت قوی و دسترسی گسترده بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) برای اطمینان از پایبندی ایران به توافق ضروری است. این شامل بازرسی‌های سرزده، نظارت آنلاین، و دسترسی به سایت‌های اعلام‌نشده است.

نمره A: ایران پروتکل الحاقی را به‌طور کامل اجرا کند، بازرسی‌های سرزده نامحدود در تمام سایت‌های هسته‌ای و نظامی مجاز باشد، و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دسترسی کامل به داده‌های نظارتی (مانند دوربین‌ها و حسگرها) داشته باشد.

نمره B: پروتکل الحاقی اجرا شود، اما برخی محدودیت‌ها در دسترسی به سایت‌های نظامی اعمال شود. بازرسی‌های سرزده در سایت‌های هسته‌ای مجاز باشد.

منبع: شورای آتلانتیک / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱