تندروها اختلافات را دامن می‌زنند

دیپلماسی ایرانی: اختلافات بین نهادهای نظامی و سیاسی در اسرائیل سابقه‌ای طولانی دارد، اما از زمان حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ حماس (عملیات طوفان الاقصی) و جنگ‌های متعاقب آن، از جمله جنگ ۱۲ روزه با ایران در ژوئن ۲۰۲۵، این تنش‌ها به اوج خود رسیده است. منابع بین‌المللی مانند رویترز، بی‌بی‌سی و واشنگتن‌پست نشان می‌دهند که این اختلافات به دلایل زیر شدت گرفته است:

شکست‌های اطلاعاتی و نظامی: شکست امنیتی ۷ اکتبر ۲۰۲۳ که به کشته شدن حدود ۱۲۰۰ نفر و گروگان‌گیری ۲۵۱ نفر توسط حماس منجر شد، به‌عنوان بزرگ‌ترین ناکامی امنیتی اسرائیل در تاریخ مدرن این کشور ثبت شد. این شکست باعث شد انگشت اتهام به سمت نهادهای نظامی (ارتش اسرائیلIDF ) و سیاسی (دولت نتانیاهو) نشانه رود.

جنگ‌های چندجبهه‌ای: اسرائیل از اکتبر ۲۰۲۳ درگیر جنگ‌هایی در چندین جبهه (غزه، لبنان، کرانه باختری و ایران) بوده است. این فشار نظامی باعث شده است که اختلافات استراتژیک بین ارتش و دولت بر سر نحوه مدیریت جنگ‌ها، از جمله آتش‌بس غزه و عملیات علیه ایران، افزایش یابد.

عدم پذیرش مسئولیت: بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، از پذیرش مسئولیت مستقیم شکست ۷ اکتبر خودداری می‌کند و اعلام کرده است که هرگونه تحقیق مستقل باید تا پایان جنگ به تعویق بیفتد. این موضع خشم نهادهای نظامی و بخشی از جامعه اسرائیل را باعث شده است، زیرا فرماندهان نظامی مانند هرتزی هالوی (رئیس سابق ستاد کل) و یارون فینکلمن (فرمانده منطقه جنوبی) مسئولیت شکست را پذیرفته و استعفا داده‌اند.

دلایل تشدید اختلافات؛ اختلاف بر سر استراتژی نظامی

دیدگاه ارتش: ارتش اسرائیل، به‌ویژه تحت رهبری عیال زامیر (رئیس ستاد کل از مارس ۲۰۲۵)، بر عملیات محدود و هدفمند تأکید دارد. برای مثال، زامیر در جلسات کابینه امنیتی اعلام کرده که اشغال کامل غزه چندین سال طول می‌کشد و بهتر است عملیات‌ها محدود شوند. این دیدگاه با استراتژی «پیروزی کامل» نتانیاهو و وزرای راست‌گرای کابینه (مانند بزالل اسموتریچ و ایتامار بن‌گویر) در تضاد است.

دیدگاه سیاسی: نتانیاهو و متحدان راست‌گرای او، به‌ویژه پس از بازگشت دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده امریکا به قدرت در ژانویه ۲۰۲۵، بر ادامه جنگ تا نابودی کامل حماس و حزب‌الله و تضعیف توان نظامی ایران تأکید دارند. این رویکرد با فشارهای سیاسی داخلی برای حفظ ائتلاف راست‌گرای نتانیاهو مرتبط است، زیرا آتش‌بس یا عقب‌نشینی می‌تواند به فروپاشی دولت منجر شود.

فشارهای سیاسی داخلی: نتانیاهو با اتهامات فساد مالی و فشارهای سیاسی داخلی مواجه است. اخراج یوآو گالانت، وزیر دفاع پیشین، در نوامبر ۲۰۲۴ به دلیل اختلافات بر سر معافیت سربازی یهودیان ارتدوکس و مدیریت جنگ غزه، نمونه‌ای از تلاش نتانیاهو برای تحکیم قدرت است. این اقدام اعتراضات گسترده در تل‌آویو و اورشلیم را باعث شد و تنش‌ها با ارتش را افزایش داد.

جنگ ۱۲ روزه با ایران: حملات اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای و نظامی ایران در ژوئن ۲۰۲۵ (عملیات شیر برخاسته) و پاسخ موشکی ایران (عملیات وعده صادق ۳) فشارهای جدیدی بر ارتش وارد کرد. گزارش میت نشان می‌دهد که اسرائیل با حمایت آمریکا و شبکه اطلاعاتی گسترده، ضربات سنگینی به ایران وارد کرد، اما موفقیت نسبی موشک‌های هایپرسونیک ایران در عبور از سامانه‌های دفاعی اسرائیل، ارتش را تحت فشار قرار داد تا پاسخ‌های قاطع‌تری ارائه دهد. این موضوع باعث اختلاف با کابینه شد که خواستار تشدید حملات بود.

احتمال برکناری رئیس ستاد کل ارتش (عیال زامیر)

بر اساس گزارش یودیعوت آحارونوت، عیال زامیر، رئیس کنونی ستاد کل ارتش اسرائیل، به دلیل اختلافات عمیق با کابینه نتانیاهو در آستانه استعفا یا برکناری قرار دارد. این اختلافات به چند عامل کلیدی مربوط می‌شود:

عدم توافق بر سر آتش‌بس غزه: زامیر معتقد است که آتش‌بس کنونی غزه (شروع‌شده در ژانویه ۲۰۲۵) باید تقویت شود تا اسرائیل بتواند منابع خود را برای جبهه‌های دیگر (مانند لبنان و ایران) متمرکز کند. اما نتانیاهو و وزرای راست‌گرا، مانند اسموتریچ، این موضع را ضعف تلقی می‌کنند و ادامه عملیات نظامی در غزه و کرانه باختری را خواستار هستند. گزارش شده که برخی وزرای کابینه، از جمله اسموتریچ، در جلسات کابینه امنیتی به زامیر توهین کرده و او را به دلیل حمایت از استراتژی‌های محافظه‌کارانه سرزنش کرده‌اند. اسموتریچ حتی به کنایه گفته که «ما دل‌مان برای هرتزی هالوی تنگ شده»، که اشاره‌ای به رئیس پیشین ستاد کل است که به دلیل شکست ۷ اکتبر استعفا داد.

فشار برای تصمیم‌گیری قاطع: زامیر از کابینه خواسته که سیاست روشنی در مورد ادامه جنگ غزه و سرنوشت گروگان‌ها ارائه دهد، اما نتانیاهو از تصمیم‌گیری قاطع خودداری کرده و مسئولیت را بر دوش ارتش گذاشته است. این موضوع خستگی زامیر از شکاف سیاسی – نظامی را باعث شده است.

سابقه استعفاها: استعفای هرتزی هالوی در مارس ۲۰۲۵ به دلیل پذیرش مسئولیت شکست ۷ اکتبر و همچنین استعفای یارون فینکلمن (فرمانده منطقه جنوبی)، فشارها بر زامیر را افزایش داده است. هالوی در نامه استعفای خود از «شکست وحشتناک» ارتش سخن گفت و خواستار تشکیل کمیته تحقیق دولتی شد که با مخالفت نتانیاهو مواجه شد. این سابقه نشان می‌دهد که زامیر نیز ممکن است به دلیل فشارهای مشابه یا اخراج مستقیم توسط نتانیاهو کنار برود.

احتمال برکناری: گزارش‌ها حاکی از آن است که اگر مذاکرات آتش‌بس غزه شکست بخورد، زامیر ممکن است استعفا دهد یا توسط نتانیاهو برکنار شود. این موضوع به‌ویژه با توجه به اظهارات وزیر دفاع جدید، اسرائیل کاتز، که از زامیر خواسته بود تحقیقات داخلی ارتش درباره ۷ اکتبر را تا ۳۰ ژانویه ۲۰۲۵ تکمیل کند، محتمل‌تر شده است.

پیامدهای احتمالی

تأثیر بر ارتش اسرائیل: برکناری یا استعفای زامیر می‌تواند به کاهش روحیه ارتش و افزایش انتقادات عمومی منجر شود، به‌ویژه در شرایطی که اسرائیل در جبهه‌های متعدد (غزه، لبنان، کرانه باختری و ایران) درگیر است. ارتش اسرائیل به دلیل وابستگی به سربازان ذخیره، به وحدت داخلی نیاز دارد، و اختلافات سیاسی می‌تواند این وحدت را تضعیف کند.

فشارهای سیاسی داخلی: استعفای زامیر می‌تواند به اعتراضات گسترده‌تر علیه نتانیاهو منجر شود، مشابه اعتراضاتی که پس از اخراج یوآو گالانت در نوامبر ۲۰۲۴ رخ داد. گروه‌های مخالف، مانند یائیر لاپید و بنی گانتز، از این فرصت برای فشار بر نتانیاهو برای استعفا یا برگزاری انتخابات زودهنگام استفاده خواهند کرد.

تأثیر بر جنگ ۱۲ روزه و منطقه: در زمینه جنگ ۱۲ روزه با ایران، اختلافات داخلی می‌تواند توانایی اسرائیل برای پاسخ به تهدیدات ایران و گروه‌های نیابتی (مانند حزب‌الله) را تضعیف کند. گزارش میت نشان می‌دهد که اسرائیل با حمایت آمریکا و برتری فناوری، دست برتر را داشت، اما اختلافات داخلی ممکن است هماهنگی استراتژیک را مختل کند.

جهت‌گیری سیاسی نتانیاهو: نتانیاهو با اخراج گالانت و فشار بر زامیر، به نظر می‌رسد در تلاش است تا ارتش را تحت کنترل سیاسی خود درآورد و از انتقادات به دلیل شکست‌های امنیتی (مانند ۷ اکتبر) فرار کند. این موضوع با اظهارات منابع بین‌المللی (مانند الجزیره) همخوانی دارد که نتانیاهو را به طولانی کردن جنگ برای حفظ قدرت سیاسی خود متهم می‌کنند.

نقش ارتش در برابر سیاست: ارتش اسرائیل به‌طور سنتی نهادی مستقل و مورد احترام عمومی بوده، اما اختلافات کنونی نشان‌دهنده نفوذ فزاینده سیاست‌های راست‌گرایانه در تصمیم‌گیری‌های نظامی است. این موضوع می‌تواند به کاهش اعتماد عمومی به ارتش منجر شود، به‌ویژه پس از شکست‌های اطلاعاتی و نظامی اخیر.

دیدگاه منطقه‌ای: گزارش میت ترکیه نشان می‌دهد که اسرائیل با وجود موفقیت‌های نظامی در جنگ ۱۲ روزه، به دلیل وابستگی به حمایت آمریکا و ضعف‌های داخلی (مانند اختلافات سیاسی – نظامی) آسیب‌پذیر است. این گزارش به ترکیه توصیه می‌کند که از این درس‌ها برای تقویت وحدت ملی و فناوری بومی خود استفاده کند، که نشان‌دهنده نگرانی‌های منطقه‌ای درباره بی‌ثباتی اسرائیل است.

جمع‌بندی

تشدید اختلافات بین نهادهای نظامی و سیاسی اسرائیل ریشه در شکست امنیتی ۷ اکتبر ۲۰۲۳، فشارهای جنگ‌های چندجبهه‌ای (از جمله جنگ ۱۲ روزه با ایران در ژوئن ۲۰۲۵) و سیاست‌های نتانیاهو برای حفظ قدرت دارد. عیال زامیر، رئیس ستاد کل ارتش، به دلیل اختلافات با کابینه بر سر استراتژی غزه و توهین‌های وزرای راست‌گرا، در آستانه استعفا یا برکناری قرار دارد. این تنش‌ها می‌تواند به کاهش روحیه ارتش، افزایش اعتراضات داخلی، و تضعیف هماهنگی استراتژیک اسرائیل در برابر تهدیدات منطقه‌ای منجر شود. گزارش میت ترکیه نشان می‌دهد که موفقیت اسرائیل در جنگ ۱۲ روزه به برتری فناوری و حمایت آمریکا وابسته بود، اما اختلافات داخلی می‌تواند این دستاوردها را به خطر اندازد./هوش مصنوعی و سیاست خارجی