مکانیسم ماشه؛ تهدیدی علیه حق سلامت کودکان

 
نویسندگان: مهشید جمالی، پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودک و محمد جمالی، کارشناس هوانوردی فرودگاه بین‌المللی امام خمینی

دیپلماسی ایرانی: فعال‌سازی مکانیسم ماشه (Snapback) در چارچوب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد منجر به بازگشت تحریم‌های گسترده بین‌المللی علیه ایران می‌شود. این مسئله تبعاتی را به‌دنبال دارد که یکی از مهم‌ترین این تبعات، اختلال جدی در زنجیره تامین دارو و تجهیزات پزشکی، به‌ویژه در حوزه کودکان است. هرچند اقلام بشردوستانه نظیر دارو و تجهیزات پزشکی به‌طور رسمی از تحریم‌ها معاف هستند، اما تاثیرات غیرمستقیم آن بر واردات داروهای خاص و کم‌یاب را نمی‌توان انکار کرد. این در حالی است که حقوق بین‌الملل صراحتا بر حق دسترسی کودک به بالاترین سطح سلامت تاکید دارد. تحریم‌های بازگشتی با در نظر گرفتن معافیت‌های بشردوستانه، می‌توانند به‌طور غیرمستقیم اما سیستماتیک، حقوق اساسی کودکان را نقض کنند. تاثیر غیرمستقیم مکانیسم ماشه بر حمل‌ونقل هوایی و واردات دارو از مسیر هوایی، سلامت و بقا کودکان را تهدید می‌کند که باعث تضعیف نظام سلامت کشور می‌شود. 

کنوانسیون حقوق کودک (CRC, 1989) که ایران نیز از امضاکنندگان آن است، در ماده ۲۴ به حق سلامت برای تمام کودکان به دور از هرگونه تبعیضی اشاره کرده و دولت‌ها را ملزم به تامین بهداشت و درمان معرفی کرده است. هم‌چنین در ماده ۶ حق بقا و رشد را حق ذاتی کودک دانسته و تضمین آن را بر عهده دولت گذاشته است.

داروهای بیماری‌های خاص کودکان، دارای ویژگی‌های متمایزی هستند از جمله محدود بودن تولیدکنندگان جهانی، که عمدتا هم در کشورهای غربی صورت می‌پذیرد. درنتیجه واردات داروهای کودکان بیش‌از سایر گروه‌ها به زنجیره تامین بین‌المللی حساس و به همکاری با شرکت‌های دارای تکنولوژی بالا وابسته است. در این میان با اعمال تحریم‌ها ورود این‌گونه داروها از راه هوایی با مشکلاتی مواجه می‌شود.

محتمل است که محدودیت‌هایی در این زمینه اعمال شود، از جمله:

۱.صرف‌نظر شرکت‌های حمل‌ونقی بین‌المللی نظیر (Lufthansa Cargo, DHL, Qatar Airways Cargo) از برقراری مراودات و همکاری با ایران

۲.عدم امکان دریافت سوخت/بیمه هواپیماهای باری ایران در فرودگاه‌های خارجی

۳.انسداد یا کند شدن مسیرهای هوایی و افزایش هزینه‌های باربری و واردات برای ایران

بنابراین در ظاهر، دارو و اقلام بشردوستانه از تحریم‌ها معاف‌اند اما در عمل:

۱.بانک‌ها از انجام تراکنش با ایران خودداری می‌کنند.

۲.شرکت‌های حمل‌ونقل هم ممکن است بارهای به مقصد ایران را از لیست خود خارج و با ایران همکاری نکنند تا با تحریم‌های ثانویه دست به گریبان نشوند.

۳. فرآیند ترخیص و لجستیک زمان‌بر می‌شود، به عنوان مثال محموله‌ها از طریق کشور ثالث و باتاخیر به ایران می‌رسند. 

۴. تحریم‌های بانکی تاثیر قابل‌توجهی در این زمینه دارند که در پی آن اکثر بانک‌های بین‌المللی برای جلوگیری از جریمه شدن، تراکنشی با ایران انجام نخواهند داد و حتی انتقال پول نقد از سوی ایران به شرکت‌های دارویی خارجی تقریبا غیرممکن و پرهزینه خواهد بود.

۵. هم‌چنین حمل‌ونقل دارو نیاز به شرایط خاص هم‌چون دمای کنترل شده، زمان تحویل کوتاه، بیمه دارد که در شرایط تحریم به‌سختی تامین خواهد شد. 

درنتیجه می توان اظهار داشت حتی در صورت خرید دارو و فروش آن به ایران توسط کشورهای غربی و ایالات‌متحده و عدم تحریم‌های دارویی، وارد کردن آن به داخل ایران پروسه‌ای سخت، زما‌ن‌بر و هزینه‌بر خواهد بود. 
اثر دومینو در نظام سلامت کودکان

تاثیرات غیرمستقیم مکانیسم ماشه بر اخلال در تامین دارو باعث

۱.افزایش مرگ‌ومیر کودکان دارای بیماری‌های خاص

۲.افرایش هزینه‌های درمان برای خانواده‌ها

۳.کاهش کیفیت خدمات بیمارستانی و

۴.فشار روانی و اجتماعی بالا بر پزشکان، داروسازان، کودکان و خانواده آن‌ها می‌شود.

بنابراین تحریم‌هایی که به شکل مستقیم یا غیرمستقیم منجر به مرگ کودکان بیمار و تهدید حق زندگی و سلامت آن‌ها شوند، با موازین حقوق بین‌الملل بشر ناسازگار هستند. ناتوانی در تامین دارو برای کودکان موجب اضطراب شدید والدین، افزایش هزینه‌های درمان، فروش دارایی‌ها برای تامین دارو و گسترش فقر دارویی در میان خانواده‌های دارای کودک بیمار می‌شود. در برخی موارد ممکن است خانواده‌ها به قاچاق، سفر به کشورهای همسایه یا استفاده از داروهای بی‌کیفیت و تقلبی روی آورند.

لازم است تا دولت‌مردان بیش‌از پیش به فعال‌سازی مکانیسم ماشه توجه کنند و راهکارهایی برای تعلیق مجدد آن در نظر بگیرند. هم‌چنین یک سازوکار بشردوستانه برای تضمین انتقال داروهای کودکان با مشارکت نهادهایی مانند سازمان بهداشت جهانی (WHO) و صندوق کودکان ملل متحد (UNICEF) ایجاد کنند تا حق سلامت و بقا کودکان در ایران حفظ شود.