بعد از تعلیق همکاری ایران و آژانس چه اتفاقی می‌افتد؟

دیپلماسی ایرانی: ایران اخیراً قانون تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) را ابلاغ کرده که به گفته منابع، پاسخی به حملات نظامی اخیر اسرائیل و آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران، از جمله نطنز، فردو و اصفهان، و همچنین گزارش‌های انتقادی آژانس است. این تصمیم با واکنش‌های تندی از سوی غرب و اسرائیل مواجه شده است. سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا این اقدام را «غیرقابل قبول» خوانده و آلمان آن را «فاجعه‌بار» توصیف کرده است. اسرائیل فعال‌سازی مکانیسم ماشه برای بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت را خواستار شده است. آژانس اعلام کرده که منتظر اطلاعات رسمی بیشتر از ایران است، در حالی که رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، بر لزوم بازگشت بازرسان به تأسیسات ایران برای ارزیابی خسارات و نظارت بر ذخایر اورانیوم تأکید دارد. 

تنش‌ها بین ایران، آمریکا و اسرائیل پس از حملات هوایی اسرائیل در ژوئن ۲۰۲۵ به تأسیسات هسته‌ای ایران شدت گرفته است. این حملات، که با برنامه‌ریزی دقیق و استفاده از داده‌های اطلاعاتی، تصاویر ماهواره‌ای و عملیات سایبری انجام شد، به گفته منابع غربی، بخش‌هایی از تأسیسات نطنز، فردو و اصفهان را تخریب کرده است. ایران این حملات را غیرقانونی خوانده و گفته که گزارش‌های مغرضانه گروسی زمینه‌ساز این حملات بوده است.

تحلیل‌های اندیشکده‌های بین‌المللی، مانند کارنگی مسکو و مرکز تحقیقات دولتی چین، نشان می‌دهد که تقابل ایران و اسرائیل عمدتاً نیابتی است و جنگ مستقیم بعید به نظر می‌رسد، اما تشدید تنش‌ها می‌تواند منطقه را بی‌ثبات کند. 

اندیشکده بروکینگز و رسانه‌هایی مانند رویترز و بلومبرگ پیش‌بینی می‌کنند که تعلیق همکاری ایران با آژانس می‌تواند به تحریم‌های جدید منجر شود.

مقامات ایرانی، از جمله عباس عراقچی، وزیر أمور خارجه جمهوری اسلامی ایران، گزارش‌های گروسی را مغرضانه و زمینه‌ساز حملات دانسته‌اند و به افزایش غنی‌سازی اورانیوم تهدید کرده‌اند. 

اسرائیل نیز ایران را به تلاش برای ساخت سلاح هسته‌ای متهم کرده و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت از طریق مکانیسم ماشه را خواستار شده است.

سخنگوی وزارت أمور خارجه آمریکا تعلیق همکاری ایران را محکوم کرده و بر لزوم بازگشت ایران به مسیر دیپلماسی تأکید دارد.

کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، از آژانس حمایت کرده و تعلیق همکاری ایران را مانعی برای دیپلماسی خوانده است. 

سناریوهای محتمل آینده نزدیک 

بر اساس تحلیل‌های اندیشکده‌ها و رسانه‌های بین‌المللی، سناریوهای زیر برای آینده نزدیک قابل پیش‌بینی است:

تشدید تحریم‌ها و فشار دیپلماتیک: اندیشکده بروکینگز و رسانه‌هایی مانند رویترز پیش‌بینی می‌کنند که تعلیق همکاری ایران با آژانس می‌تواند به فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت تا اکتبر ۲۰۲۵ (انقضای قطعنامه ۲۲۳۱) منجر شود. این سناریو احتمالاً فشار اقتصادی بر ایران را افزایش می‌دهد و مذاکرات با آمریکا را پیچیده‌تر می‌کند.

تشدید تنش‌های نظامی: حملات اخیر اسرائیل، که با حمایت اطلاعاتی و تسلیحاتی آمریکا انجام شده است، می‌تواند به دور جدیدی از حملات متقابل منجر شود. با این حال، کارنگی مسکو و مرکز تحقیقات چین معتقدند که جنگ تمام‌عیار بعید است، زیرا روسیه و چین به دلیل منافع ژئوپلیتیکی از ثبات منطقه حمایت می‌کنند. 

مذاکرات دیپلماتیک محدود: اظهارات دونالد ترامپ درباره دیدار احتمالی با ایران نشان‌دهنده تمایل به مذاکره است، اما اندیشکده‌های غربی احتمال موفقیت مذاکرات مستقیم را در کوتاه‌مدت پایین می‌دانند. کاهش اعتماد متقابل به دلیل قطعنامه‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و حملات نظامی، مذاکرات را دشوار کرده است. 

افزایش فعالیت‌های هسته‌ای ایران: ایران ممکن است در پاسخ به فشارها، غنی‌سازی اورانیوم را افزایش دهد. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از افزایش ذخایر اورانیوم ۶۰ درصدی ایران (از ۲۷۴.۸ به ۴۰۸.۶ کیلوگرم) ابراز نگرانی کرده است. این اقدام می‌تواند  برای فشارهای بیشتر غرب بهانه‌ای باشد، اما ایران تأکید دارد که فعالیت‌هایش صلح‌آمیز است.

اولویت‌ها و تحلیل‌های کلیدی غرب و اسرائیل: اولویت اصلی جلوگیری از پیشرفت هسته‌ای ایران و حفظ نظارت آژانس است. اسرائیل و آمریکا بر تخریب زیرساخت‌های هسته‌ای ایران تمرکز دارند و تعلیق همکاری ایران را تهدیدی جدی می‌دانند.

برای ایران حفظ حاکمیت ملی و پاسخ به حملات خارجی از طریق تقویت برنامه هسته‌ای و کاهش همکاری با آژانس در اولویت است. 

روسیه و چین به دنبال ثبات منطقه‌ای هستند و از تشدید تنش حمایت نمی‌کنند، اما ممکن است به‌طور محدود از ایران در برابر تحریم‌ها دفاع کنند.

پیش‌بینی و نتیجه‌گیری

در کوتاه‌مدت، تعلیق همکاری ایران با آژانس احتمالاً به افزایش فشارهای دیپلماتیک و اقتصادی منجر خواهد شد، به‌ویژه با نزدیک شدن به مهلت قطعنامه ۲۲۳۱. تشدید تنش‌های نظامی محدود محتمل است، اما جنگ تمام‌عیار به دلیل ملاحظات ژئوپلیتیکی بعید به نظر می‌رسد. مذاکرات دیپلماتیک ممکن است ادامه یابد، اما با موانع جدی مواجه است. ایران احتمالاً برنامه هسته‌ای خود را تقویت خواهد کرد، که می‌تواند به واکنش‌های سخت‌تر غرب منجر شود. با این حال، حمایت ضمنی روسیه و چین ممکن است از شدت تحریم‌ها بکاهد. تحلیل‌های اندیشکده‌ها نشان می‌دهد که تعادل بین فشار و دیپلماسی شکننده است و هرگونه اشتباه محاسباتی می‌تواند به تشدید غیرمنتظره تنش منجر شود.