از تعهدات جهانی تا راهکارهای عملی برای حمایت از حقوق کودکان

نویسنده: مهشید جمالی، پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودک و عضو انجمن علمی حقوق کودک

دیپلماسی ایرانی: باتوجه به روزهای اخیری که در ایران، میهن عزیزمان، نفس‌هایمان با دود و غبار گره خورده است و این معضل تهدیدی علیه حقوق بنیادین کودکانمان می‌باشد؛ پرداختن به این بحران، ضرورتی فوری برای بازآرایی سیاست‌های زیست‌محیطی در جهت صیانت از حقوق نسل آینده محسوب می‌شود.

آلودگی هوا چیست؟ طبق بیانات صندوق کودکان ملل متحد و سازمان بهداشت جهانی، آلودگی هوا ترکیب پیچیده‌ای از آلاینده‌هاست که شامل ذرات ریز و گازهای مضر مانند دی‌اکسید نیتروژن، دی‌اکسید گوگرد و مونوکسید کربن می‌باشد. این آلاینده‌ها می توانند به عمق ریه‌ها و جریان خون وارد شوند و آسیب‌های حدی به سلامت کودکان وارد کنند. 

آلودگی هوا یکی از چالش‌های زیست‌محیطی جدی است که به طور مستقیم سلامت، رشد و کیفیت زندگی کودکان را تهدید می‌کند و از منظر حقوق بین‌الملل، نقض بالقوه حق آن‌ها به زندگی، بقا و رشد به شمار می‌رود. این حقوق در کنوانسیون حقوق کودک (CRC) مصوب ۱۹۸۹-که مهم‌ترین سند حمایتی در راستای حقوق کودک به شمار می‌رود- به رسمیت شناخته شده‌اند. طبق سند مذکور دولت‌ها موظف‌اند بالاترین استاندارد قابل حصول در سلامت را برای کودکان تضمین کرده و محیطی عاری از آسیب‌های قابل پیشگیری از جمله آلودگی هوا فراهم کنند. همچنین اصول عدالت محیطی و اصل «منافع عالیه کودک» ایجاب می‌کند که سیاست‌گذاری‌ها در حوزه کنترل آلودگی با اولویت حفظ سلامت کودکان انجام شود. از این رو، مقابله با آلودگی هوا نه تنها یک ضرورت زیست‌محیطی، بلکه تعهدی حقوقی و اخلاقی در قبال کودکان محسوب می‌شود. 

هر کودک حق دارد در محیطی امن، پاک و سالم رشد کند. استنشاق هوای ناسالم، خطرات جدی برای سلامت کودکان به همراه دارد و می تواند به مرگ منجر شود. 

کودکان به نسبت بزرگسالان در برابر آلودگی هوا آسیب‌پذیرترند زیرا سیستم ایمنی آن‌ها ضعیف‌تر است. 

بنابراین لازم است تا از کودکان در برابر آلودگی هوا محافظت کنیم، اما چگونه؟

برای رسیدن به این مهم و تحقق حقوق بنیادین کودکان نیاز به اقداماتی فراگیر و جهانی داریم که لازم است تا دولت‌ها به بهترین شکل همکاری کنند و در جهت رفع معضل آلودگی هوا بکوشند.

آلودگی هوا به طور خاموش، زندگی و آینده کودکان را نابود می‌کند. واجب است تا اقدامات لازم برای متوقف کردن آن انجام شود. 

بنابر پیشنهادهای بین‌المللی، لازم است تا دولت:

ظرفیت‌های بخش بهداشت را برای پیشگیری، شناسایی و درمان بیماری‌های مرتبط با آلودگی هوا تقویت کند. 

سیستم‌های نظارت بر کیفیت هوا راه‌اندازی کرده و اطلاعات آن را به عموم گزارش کند.

سیاست‌ها و اهداف زیست‌محیطی و اقلیمی تعیین کند که تعهدات بهداشت کودک و افزایش کیفیت هوا را در بر گیرد.

گزینه‌های سوخت پاک و سیاست‌هایی در جهت حمل و نقل پاک‌تر ارائه دهد.

سیاست‌ها و سرمایه‌گذاری‌هایی را برای تسریع انتقال به انرژی و حمل و نقل پاک و کارآمد تقویت کنند.

فرصت‌های تجاری جدیدی را در زمینه فناوری‌های سبز ایجاد کند.

این اقدامات به هدف کاهش خطرات زیست‌محیطی برای تحقق حق سلامت کودکان و تضمین اینکه آینده کودکان در یک محیط سالم و پایدار رشد کند، در نظر گرفته شده‌اند. 

در مجموع صیانت از حقوق کودک در برابر آلودگی هوا مستلزم آن است که دولت، با اتکا بر تعهدات خود در چارچوب اسناد بین‌المللی، سیاست‌های پیشگیرانه نظام نظارتی کارآمد و سازوکارهای الزام‌آور برای ارتقای کیفیت محیط زیست را به صورت فراگیر و مستمر اجرا کند. تحقق این مهم زمانی میسر است که دولت، با تکیه بر دانش علمی روز، اتخاذ تدابیر تقنینی و اجرایی را در پیوندی ارگانیک با عدالت محیط زیستی دنبال کرده و به نحوی فعال، پاسخ‌گو و آینده‌نگر، حق بنیادین کودکان بر سلامت، رشد در محیطی سالم همراه با هوای پاک را نه صرفا یک تعهد اخلاقی، بلکه یک الزام حقوقی بین‌المللی تلقی نماید. الزامی که بی‌اعتنایی به آن، نه تنها سلامت نسل حاضر، بلکه زیست‌پذیری فردای جامعه را نیز به مخاطره خواهد افکند.