نشستی نمایشی به اسم صلح در غزه
دلایل عدم مشارکت ایران در نشست شرم‌الشیخ
نویسنده: حجت حدیدی، دانشجوی مطالعات امریکای شمالی – دانشگاه جامع امام حسین (ع)
دیپلماسی ایرانی: اجلاس صلح غزه ۲۰۲۵، که با عنوان «اجلاس شرم‌الشیخ» نیز شناخته می‌شود، رویدادی دیپلماتیک بود که در تاریخ ۱۳ اکتبر ۲۰۲۵ در شهر شرم‌الشیخ مصر برگزار شد. این نشست در پی توافق برای اجرای فاز نخست «طرح صلح غزه» با هدف پایان دادن به جنگ غزه – که از سال ۲۰۲۳ آغاز شده بود – تشکیل شد. در این اجلاس، نمایندگانی از حدود سی کشور حضور داشتند و ریاست مشترک آن را دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا، و عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهوری مصر، بر عهده داشتند. با این حال، دو بازیگر اصلی درگیری یعنی اسرائیل و جنبش حماس از حضور در نشست خودداری کردند.
جنگ غزه در تاریخ ۷ اکتبر ۲۰۲۳، پس از مجموعه‌ای از حملات مسلحانه هماهنگ از سوی گروهی از سازمان‌های مسلح فلسطینی به رهبری حماس علیه اهدافی در جنوب رژیم اسرائیل آغاز شد. دو سال بعد، در ۸ اکتبر ۲۰۲۵، دولت اسرائیل و حماس با بخش نخست طرح صلح پیشنهادی دونالد ترامپ موافقت کردند؛ طرحی که به توقف کامل خصومت‌ها در ۱۰ اکتبر همان سال انجامید. ترامپ، هم‌زمان با اعلام این توافق، از برگزاری یک اجلاس بین‌المللی برای بررسی مراحل آتی روند صلح خبر داد.
در جریان اجلاس، عبدالفتاح السیسی، دونالد ترامپ، شیخ تمیم بن حمد آل ثانی (امیر قطر)، و رجب طیب اردوغان (رئیس‌جمهوری ترکیه) بیانیه‌ای مشترک با عنوان «بیانیه ترامپ برای صلح و رفاه پایدار » را امضا کردند. با این حال، همچنان نمایندگان اسرائیل و حماس – به عنوان طرف‌های مستقیم جنگ – در نشست حضور نداشتند.
از سوی دیگر، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری، و عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، علی‌رغم دریافت دعوت‌نامه رسمی برای حضور، از شرکت در اجلاس خودداری کردند. عراقچی در پیامی در شبکه‌های اجتماعی اعلام کرد: «نه رئیس‌جمهور پزشکیان و نه من نمی‌توانیم با همتایانی که به مردم ایران حمله کرده‌اند و همچنان ما را تهدید و تحریم می‌کنند، تعامل کنیم».
در سوی مقابل، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، به درخواست ترامپ و از طریق میانجی‌گری سیسی برای شرکت در اجلاس دعوت شده بود. هرچند وی در ابتدا حضور خود را تأیید کرد، اما در نهایت به دلیل هم‌زمانی نشست با تعطیلات مذهبی یهودیان (سیمخات تورات) از حضور امتناع ورزید. بر اساس گزارش رویترز، حضور احتمالی نتانیاهو با مخالفت دیپلماتیک اردوغان و برخی دیگر از رهبران حاضر مواجه شده بود.
ترامپ در سخنرانی خود تأکید کرد که سند امضاشده «دارای مجموعه‌ای از قوانین و مقررات بسیار جامع» است. با این وجود، نیویورک تایمز ارزیابی کرد که سند منتشرشده فاقد جزئیات اجرایی و چارچوب‌های عملیاتی اساسی است. از همین رو، این توافق مشترک به دلیل ساده‌انگارانه بودن و نبود جزئیات کافی درباره مسیر تحقق صلح منطقه‌ای، به‌ویژه در غزه، از سوی برخی تحلیلگران مورد انتقاد قرار گرفت. شماری از پژوهشگران، کل اجلاس را بیشتر اقدامی نمادین و نشانه‌ای سیاسی دانستند تا یک توافق واقعی و الزام‌آور برای صلح پایدار.
شرم الشیخ؛ بایکوت سیاسی توسط تهران
از منظر رسمی تهران، خودداری یا عدم شرکت در نشستِ شرم‌الشیخ را می‌توان یک بایکوتِ محاسبه‌شده دانست که هدفش اجتناب از مشروعیت‌بخشی به فرآیندی است که به‌صورت آشکار تحت نفوذ و رهبری ایالات متحده (و بازیگران هم‌پیمان آن) طراحی شده است (IRNA, 2025). بیانیه رسمی عباس عراقچی که صراحتاً اعلام کرد «نه رئیس‌جمهور و نه من نمی‌توانیم با همتایانی که به مردم ایران حمله کرده‌اند و همچنان ما را تهدید و تحریم می‌کنند تعامل کنیم»، نشان‌دهنده همین منطق است: خودداری به‌عنوان یک گزاره هویتی و سیاسی که «تعامل با مهاجمان و تحریم‌کنندگان» را خط قرمز اعلام می‌کند (IRNA, 2025).
از منظر تهران و محور مقاومت، اجلاس شرم‌الشیخ – با محوریت آشکار ترامپ و با غیبت یا حضور محدود طرف‌هایی که نقش محوری در میدان دارند – فاقد «مشروعیت ذاتی» برای حل مشکل ساختاریِ اشغال و حقوق مردم فلسطین است (Al Jazeera, 2025). این قرائت بر دو نکته تأکید دارد: اول، اینکه یک راه‌حل واقعی باید با اراده و مشارکتِ مستقیمِ بازیگرانِ درگیر (به‌ویژه بدون قید و شرطِ پیش‌فرض) تدوین شود؛ و دوم، اینکه توافق‌های متکی بر نمایش رسانه‌ای و «تعهدات سطحی» بدون چارچوب اجرایی و تضمین‌های حقوقی، صرفاً نسخه‌ای از مدیریت بحران به نفع بازیگرانِ غربی است (Reuters, 2025a). این تردید با گزارش‌هایی که سند نهایی اجلاس را فاقد جزئیات عملیاتی اساسی توصیف کردند تقویت شده است (The Guardian, 2025).
محور مقاومت از منظر تهران همواره سیاستی مبتنی بر همبستگی منطقه‌ای، پشتیبانی از گروه‌های مقاومت و تأکید بر حق مقاومت را دنبال کرده است (IRNA, 2025). برای این گفتمان، هر پیمان یا توافق که بدون تضمین خروج کامل اشغالگران، رفع محاصره، و تضمین حقوق سیاسی – اقتصادیِ مردم فلسطین ارائه شود، نه‌تنها بی‌اثر بلکه بالقوه مخرب است (Al Jazeera, 2025). این رویکرد در همان چارچوبِ ایدئولوژیک و منافع استراتژیک ریشه دارد که تهران طی سال‌ها آن را تکرار کرده است؛ بنابراین، واکنش رسمی تهران مبنی‌بر استقبال از هر ابتکارِ پایان خشونت در صورتِ محقق‌سازیِ خواست‌های بنیادی فلسطینیان اما انکارِ شرکت در فرآیندی که بازیگران مشخصی را عملاً کنار گذاشته است، در همین راستا قرار می‌گیرد (Reuters, 2025a).
از منظر جمهوری اسلامی و محور مقاومت، حضور برجسته و نقش‌آفرینی مستقیمِ دونالد ترامپ را نه صرفاً به‌عنوان «میانجی» بلکه به‌عنوان بازیگری می‌بینند که از ظرفیتِ بازتعریفِ نظمِ منطقه‌ای به نفع منافع ایالات متحده استفاده می‌کند (Reuters, 2025b). که این امر دو پیامِ مهم از نگاه تهران دارد :
1. تعاملات ترامپ با اسرائیل و فشار برای «خلع سلاح» یا «مدیریتِ ساختاری» گروه‌های مقاومت می‌تواند به تضعیفِ ظرفیتِ مقاومتی و واگذاری کنترل بازسازی به بازیگران منطقه‌ای/فرامنطقه‌ای که ملاحظات اسرائیلی-آمریکایی را در نظر می‌گیرند (The Guardian, 2025).
2. نمایش‌های رسانه‌ایِ توافق (اعم از امضای بیانیه‌ها یا جلسات خانوادگی برای عکس‌های رسانه‌ای) بدون ضمانت‌های مورد اعتمادِ بازیگرانِ مقاومت، بی‌ثبات‌کننده‌اند و می‌توانند انگیزه‌های مقاومتِ غیررسمی را برای اقدامِ تلافی‌جویانه یا افزایش نفوذ منطقه‌ای تشدید کنند (Reuters, 2025b; Al Jazeera, 2025).
از منظر راهبردی، تهران و گروه‌های مقاومت چند سناریوی محتمل را بررسی می‌کنند:
اگر توافق عملاً به بازسازیِ بدونِ نظارتِ سیاسیِ واقعی منجر شود، احتمال افزایش فشارهای سیاسی و میدانی از سوی گروه‌های مقاومت برای جلوگیری از «تثبیتِ اشغال» وجود دارد (IRNA, 2025).
اگر توافق بستر فشار دیپلماتیک – اقتصادی بر ایران یا متحدانش را افزایش دهد (مثلاً شرط‌بندی بر قطع حمایت‌های لجستیکی یا سیاسی)، تهران می‌تواند با تقویت شبکه‌های منطقه‌ایِ خود و افزایش عملیات نامتقارن پاسخ دهد؛ گزارش‌ها نشان می‌دهد که در دو سال اخیر برخی گروه‌های محور مقاومت واکنش‌ها را شدت بخشیده‌اند (Reuters, 2025b; The Guardian, 2025)
یکی از نقاطی که تهران بر آن تأکید دارد، تناقضِ نمایشیِ نشست است: از یک‌سو گفته می‌شود این نشست برای صلح است، اما از سوی دیگر، یا طرف‌ها (مثلاً حماس یا اسرائیل) حضور کامل ندارند یا روابط میان شرکت‌کنندگان پیچیده و متناقض‌اند (Al Jazeera, 2025). برای جمهوری اسلامی این وضعیت نشان می‌دهد که اجلاس بیشتر یک نمایش دیپلماتیک با اهداف تبلیغاتی و بازتعریف نفوذ است تا راهکاری ساختاری برای مسأله فلسطین (IRNA, 2025; Reuters, 2025a).
بر اساس موضع‌‌گیری‌های رسمی و منطقِ محوریِ سیاست خارجی ایران، تهران احتمالاً از اقدامات دیپلماتیکِ موازی که به فشار بر حیاتِ سیاسیِ مقاومت بینجامد علناً انتقاد خواهد کرد؛ ضمن تأکید بر لزوم خروج کامل نیروهای اشغالگر و رفع محاصره، تلاش می‌کند تا نقش‌هایش در حمایت از بازسازیِ مبتنی بر نظارتِ مردمی/مقاومتی را برجسته کند (IRNA, 2025); در صورت هرگونه اقدام نظامی یا فشار امنیتی اضافی علیه متحدانش، گزینه‌های واکنشی در پی خواهد داشت که می‌تواند دامنه منطقه‌ای بیابد (Reuters, 2025b).
جمع‌بندی
از منظر جمهوری اسلامی و محور مقاومت، نشست شرم‌الشیخ ۲۰۲۵ عمدتاً یک ابتکار «نمادین» و «نمایشی» است که ممکن است تا حدی به کاهش فوری خشونت‌ها کمک کند اما فاقد چارچوبِ الزام‌آور و حقوقی برای حل ساختاریِ مسأله فلسطین و پایانِ اشغال است (Al Jazeera, 2025; The Guardian, 2025). خودداری رسمی ایران از مشارکت نیز هم‌زمان حاملِ پیامی هویتی (نه تعامل با «حمله‌کنندگان و تحریم‌کنندگان») و راهبردی (اجتناب از مشروعیت‌بخشی به فرآیندی که تهران آن را مشکوک می‌داند) بود (IRNA, 2025). در کوتاه‌مدت، پیامدها احتمالاً شامل تقویتِ گفتمان مقاومت، تداومِ فشار منطقه‌ای و احتمالاً واکنش‌های نامتقارن خواهد بود؛ در بلندمدت اما پایداریِ این مسیر بستگی به متغیرهای پیچیده‌ای – از جمله تضمین‌های اجراییِ صلح، تغییرات توازن قدرت منطقه‌ای، و تصمیمات سیاسی بازیگران کلیدی – دارد (Reuters, 2025b).
منابع
• Al Jazeera. (2025, October 13). World leaders gather in Egypt for signing of Gaza ceasefire deal. Al Jazeera.
• Islamic Republic News Agency (IRNA). (2025, October 13). Absence from Sharm El-Sheikh summit based on expert consultations / Iran will not engage with attackers. IRNA.
• Reuters. (2025a, October 11). Egypt to convene global leaders, including Trump, in Sharm el-Sheikh to finalise Gaza war agreement. Reuters.
• Reuters. (2025b, October 14). Trump convinced Netanyahu to take a deal. Can he keep him onboard? Reuters.
• The Guardian. (2025, October 14). 'I am the only one that matters': Trump deals praise and insults at Gaza summit. The Guardian.
• Ravid, Barak (10 October 2025). "Scoop: Trump plans leaders summit on Gaza during Egypt visit next week". Axios. Retrieved 12 October 2025.
• Hutzler, Alexandra (13 October 2025). "Trump, world leaders gather in Egypt for ceasefire deal signing with Netanyahu absent". ABC News. Retrieved 13 October 2025.
• "Israel's Netanyahu won't attend Egypt summit on ending Gaza war". Reuters. 13 October 2025. Retrieved 13 October 2025.
• "Trump Touts 'Very Important Signing,' but Details Are Few". New York Times. 13 October 2025. Archived from the original on 13 October 2025. Retrieved 14 October 2025.
نظر شما :